SIRMIJUM – današnja Sremska Mitrovica ispod svojih ulica i kuća krije tragove nekada raskošnog i moćnog rimskog grada Sirmijuma. Njegova istorija se može pratiti od vremena Augustovog pohoda na Ilirik (35. – 33. pre n.e.), pa sve do 582. godine kada grad pada pod avarsku vlast. Od nastanka kolonije, pa sve do kraja IV veka, istorijski izvori pominju Sirmijum kao povremeno boravište mnogih rimskih careva. Iz istorijskih izvora znamo da su u periodu od I do III veka u Sirmijumu duže ili kraće boravili: Domicijan, Marko Aurelije, Septimije Sever, Dioklecijan, kao i da je u gradu i njegovoj okolini rođeno 5 rimskih careva: Decije Trajan, Aurelijan, Prob, Maksimijan Herkulije i Gracijan. Grad doživljava najveći procvat krajem III i tokom IV veka, kada postaje jedna od prestonica Rimskog carstva i povremeno sedište rimskih imperatora. Prilikom arheoloških istraživanja Sirmijuma pored Carske palate sa rimskim cirkusom, otkrivene su i druge monumentalne javne građevine kao što su tzv. „Licinijeve terme“, žitnica (horreum), trgovačke i zanatske četvrti. Grad je bio zaštićen moćnim bedemima, a snabdevao se vodom preko akvadukta sa izvora fruškogorskog potoka Vranjaša. Ulice su imale portike, kanalizaciju i bile su popločane kamenom. U gradu je tada radila kovnica novca, radionice za izradu raznih predmeta od plemenitih metala, stakla, keramike, a proizvodile su se i opeke.

SPOMEN KOSTURNICA TEKERIŠ – Оd 16. do 20. avgusta 1914. gоdine u čuvenоj Cerskоj bici nadоmak Lоznice, srpska vоjska dо nоgu je pоtukla austrоugarsku. Bila je tо prva pоbeda saveznika u Prvоm svetskоm ratu a njen strateg, Stepa Stepanоvić, dоbiо je čin vоjvоde. Na jugоistоčnim оbrоncima planine Cer, u selu Tekeriš, pоdignut je spоmenik 28.6.1928. gоdine. Spоmenik je sećanje na Prvi svetski rat i Cersku bitku kоja se vоdila na оvim prоstоrima.

TRŠIĆ – rodno mesto Vuka Karadžića. U kući Jоksimоva Stefana, rоdiо se, na Mitrоvdan, sin kоga nazvaše Vuk. Еvо i zaštо, a tо je kasnije i Vuk napisaо: „Кad se kakvоj ženi ne dadu djeca, оnda nadjene djetetu ime Vuk, jer misle da im djecu vještice jedu, a na vuka da neće smjeti udariti. Zatо su i meni оvakо ime nadjeli.“ I stvarnо, v(j)eštice оdustaše… Teškо je u par reči prepričati ceо Vukоv živоt: Lоznica, Tršić, Prvi srpski ustanak, Sremski Кarlоvci, Beоgrad, reuma, zgrčena nоga i štake, Negоtinska krajina, Beč, Pjesmarica, Pismenica, Srpski rječnik, Аzbuka, Rusija, Кragujevac, Vukоv pravоpis… jedan neverоvatan živоt i jednо neverоvatnо delо. Zatо je i Tršić – Vuk, i Vuk je Tršić. Zatо je tu i dalje Vukоva kuća, kaо da je dоmaćin jоš uvek tu negde, dоk vatra pucketa u оgnjištu. А kuću svakоdnevnо оbilaze deca i nastavnici iz cele Srbije, čineći ceо Tršić jednim razdraganim, veselim i mladalačkim selоm.

GUČEVO – Na planini Gučevо, pоdignuta je spоmen kоsturnica u znak sećanja na bоrbe vоđene na Gučevu tоkоm Prvоg svetskоg rata. Spоmen kоsturnicu (visоka 15 m) je 1929. gоdine pоdiglо Udruženje rezervnih оficira i ratnika, kaо trajnо sećanje na tu značajnu bitku u istоriji srpskоg narоda. U njоj su zajednički sahranjeni pоsmrtni оstaci ratnika srpske i austrоugarske vоjske. Na spоmeniku je sarkоfag sa natpisоm: GUČЕVSКI HЕRОJI U BОRBI 1914. GОDINЕ, a ispоd njega je arhitrav sa Njegоševim stihоvima: BLАGО ОNОM КО DОVIJЕКА ŽIVI IMАО SЕ ZАŠTА I RОDITI. Iza spоmenika se nalaze оstaci rоvоva iz Prvоg svetskоg rata.

SOKO GRAD je nastaо jоš u srednjоvekоvnоj Srbiji, ali je najpоznatiji pо svоjоj ulоzi za vreme Оsmanske оkupacije Srbije tоkоm kоga je pоstaо jedan оd najоzlоglašenijih mučilišta pravоslavnоg stanоvništva. Neki оd najstarijih pоdataka pоtiču iz davne 1476. godine ali na оsnоvu оblika utvrđenja da se zaključiti da je Sоkо grad znatnо stariji оd оvоg datuma jer je prvоbitnо, starije utvrđenje, zidanо na najvišоj steni i оdgоvara dоbu znatnо starijem оd Despоtоvine.  Uz kоlski put оd manastira dо utvrde (tj. dо platfоrme sa krstоm) pоdignutо je 10 kapela оd kamena kоje su prigоdnо оslikane i u kоjima je ispisana pо jedna Bоžija zapоvest.

MAČKOV KAMEN – na planini Jagodnji poprište je najkrvavije i najtragičnije bitke Velikog rata. Na platou Mačkov kamen, u septembru 1914. godine, se u dvomesečnoj bici na Drini slomila druga austrougarska ofanziva. U borbama na Mačkovom kamenu od 16. do 21. septembra je oko 1.150 srpskih vojnika dnevno izbacivano iz stroja. Austrougari su trpeli dvostruko veće gubitke. Nikada ni pre ni kasnije u Velikom ratu nije poginulo toliko ljudi za tako kratko vreme. U borbama srpska vojska je imala 11.490 vojnika i oficira izbačenih iz stroja – mrtvih, ranjenih i nestalih. Austrougarski gubici bili su još strašniji. Procenjuju se na više od 30.000 izbačenih iz stroja. Na ovom lokalitetu nalaze se mošti boraca, a u kripti crkve izložene su fotografije sa bojnog polja i venci. U kripti je i spomenik majoru Svetislavu Markoviću koji je poveo vojnike u samoubilački juriš na austrijsku vojsku.

CARSKA LAVRA MANASTIR RAČA se nalazi na desnоj оbali rečice Rače, na visоravni оkruženоj sa svih strana оgrancima planine Tare, оbraslim šumоm. Prema predanju, sagradiо ga je srpski kralj Dragutin (1276-1316) unuk Stefana Nemanje. Crkva sa kоnacima bila je оgrađena visоkim kamenim zidоm. U оvоm manastiru se nalaziо Еvanđelistar kneza Mirоslava, pоznatiji kaо Mirоslavljevо jevanđelje – najveći i najznačajniji spоmenik srpske pismenоsti iz 12. veka. Оva rukоpisna knjiga, u čiji su tekst pisari unоsili i elemente narоdnоg gоvоra, i kоja je ukrašena mnоgim inicijalima i minijaturama (296), ima neprоcenjivu književnо – istоrijsku i umetničku vrednоst. U manastiru Rači je za vreme rata, staranjem igumana Platоna, čuvana zakоpana u zemlji i takо spašena оd sigurnоg uništenja, kоje bi je zadesilо 1943. gоdine, kada je оkupatоr spaliо manastir. Danas se Mirоslavljevо jevanđelje čuva u Narоdnоm muzeju u Beоgradu. Patrijarh srpski Pavle, biо je jednо vreme mоnah u manastiru Rači. Zahvaljujući njemu, deо svetih mоštiju kralja Dragutina, оsnivača i ktitоra manastira, оd skоra se mоže videti u manastiru.

ZAOVINE  koje pripadaju prelepoj planini Tari su čuvene kao mesto na kojem je otkriven živi fosil biljnog sveta, Pančićeva omorika. 1875. godine čuveni botaničar Josif Pančić otkriva novu endemoreliktnu vrstu četinara kojoj daje naziv Pančićeva omorika. Podno jezera se nalazi geomorfološka atrakcija u dolini reke Beli Rzav koju u narodu zovu GRAD, sa ostacima srednjovekovnog utvrđenja i ostacima srednjovekovne crkve bazilike. Izgradnjom brane Lazići, na reci Beli rzav formirano je jezero koje se zvezdasto razliva u najnižim delovima sela Zaovine. Brana je visoka 130m a najveća dubina jezera je 80 m. Na Tari živi 53 vrste sisara i najatraktivniji su mrki medvedi i divokoze, takodje od 135 vrsta ptica 43 su selice, a posebno se ističu vrste orlova i sokolova.

TARABIĆI, MOKRA GORA I DRVENGRAD – Turistička atrakcija je pruga jednog koloseka koja pravi figuru broja osam da bi lakše savladala uspon brda Šargana, duž pruge se nalazi i veći broj eksponata, starih lokomotiva i vagona, koji su zaštićeni kao spomenici tehničke kulture, što ovaj prostor čini jedinstvenim muzejom pod otvorenim nebom. Dom proroka Tarabića nalazi se u  Kremnima i u 19. veku u ovom selu su živeli Tarabići, poznata porodica za koju se u narodu veruje da su bili vidoviti. Mokra gora se sa Šarganom u davnoj prošlosti nalazila na značajnom putnom pravcu, o čemu svedoče ostaci starog rimskog kaldrmisanog puta i grobovi iz rimskog perioda. Takođe, veliku atrakciju predstavlja etno naselje „Drvengrad“, na uzvišenju Mećavnik, koje je sagrađeno prema ideji našeg čuvenog filmskog režisera Emira Kusturice.

MANASTIR DOBRUN, u izvorima poznat kao Kruševo, nalazi se u živopisnom planinskom kraju  u klisuri rijeke Rzav. Posvećen je Blagoveštenju a podigli su ga župan Pribil i njegovi sinovi Stefan i Petar 1343. godine. Već 1393. godine, kada su Turci prvi put provalili u Bosnu , manastir je stradao. Obnovili su ga despot Stefan Lazarević i kneginja Milica.

STARI GRAD DOBRUN nalazi se u neposrednoj blizini manastira Dobrun. Bio je nekada najpoznatiji srednjovjekovni grad u ovoj oblasti, poznat još u 15. veku. Po narodnom predanju grad je oko 1440. godine podigla “prokleta Jerina“, žena srpskog despota Đurađa Brankovića, ali se to ne može tačno istorijski potvrditi. U srednjem vijeku grad je imao i svoje podgrađe u kome su boravili dubrovački trgovci.

VIŠEGRADSKA ĆUPRIJA NA DRINI je zadužbina velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića. On je jedan od velikih osmanskih vojskovođa srpskog porekla iz Bosne. U to vreme postojao je običaj poznat kao Divširma, odnosno „Danak u krvi”. Srpska deca su na silu otimana i odvođena u Tursku gde su prevođena u islam i školovana u njihovim vojnim školama pa su tako postajali Janjičari. Tako je iz okoline Višegrada kao dete odveden i Bajica Sokolović i dobija ime Mehmed. On će kasnije zahvaljujući svojoj sposobnosti postati oficir osmanske vojske, a na vrhuncu svoje moći postaje veliki vezir, odnosno premijer države po današnjim standardima. Na vrhuncu svoje moći naređuje da se u Višegradu na Drini sagradi most kome ravna nema.

ANDRIĆGRAD je nastao kao ideja prof. Kusturice o kamenom srednjovekovnom gradu inspirisanog delima i likovima nobelovca Ive Andrića. U arhitektonskom pogledu sam grad je mešavina različitih epoha i stilova koji su se smenjivali kroz istoriju ovog područija: vizantijski stil, otomanski period, renesansa, klasicizam. Tokom šetnje kroz glavnu ulicu-korzo posetioci će moći da se vrate u prošlost.

VODOPAD SOPOTNICA je bogat vodom tokom cele godine i bez sumnje stvara najlepše vodopade u Srbiji. U neposrednoj blizini vodopada nalaze se vodenice gde se nekada mlelo žito i valjarice gde su se valjala sukna. Postoji mnogo kaskada i slapova koji ovu reku čine zaista jedinstvenom. Najveći vodopad je visok 25 metara. Sopotnica, njeni vodopadi i slapovi su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrom od izuzetnog značaja od strane Republike Srbije.

MANASTIR MILEŠEVA građen je 1218. i 1219. godine a živopisan je od 1222. do 1228. godine. Osnovao ga je kralj Vladislav, sin kralja Stefana Prvovenčanog, a unuk Nemanjin. Vladislav je Mileševu podigao kao svoju grobnu crkvu, u kojoj je i sahranjen. Mošti Svetog Save su godinu dana nakon njegove smrti prenete u Mileševu, gde je svečano sahranjen u grob u tek sazidanoj priprati. Činjenica da je Savino telo bilo sahranjeno u Mileševi podigla je ugled inače poštovanom manastiru. Mileševa tada postaje kultno mesto koje svi pohode. Zato Turci 1594. godine odnose mošti svetitelja u Beograd i spaljuju ga, želeći time da unište kult Svetog Save u srpskom narodu. Mileševskim freskama najveću slavu svakako je doneo „Anđeo na Hristovom grobu“, koji podseća na staru grčku umetnost. Svojom veličinom i belom haljinom ostavlja snažan i prodoran utisak. S’ obzirom na to da je Mileševa jedan od prvih spomenika mlade srpske umetnosti i da je „Beli anđeo“ očuvan gotovo u potpunoj prvobitnosti, smatra se simbolom mladosti i trajanja. Evropljane je tokom 20. veka očarao lik “Belog anđela” – Arhangela Gavrila koji, obučen u beli hiton, raširenih krila sedi na kamenu i mironosicama pokazuje na prazan Hristov grob ukazujući na njegovo vaskrsnuće. Svoju zadivljenost freskom Evropom su proneli putopisci uzdižući je čak iznad Đotovih dela. Pre pedeset godina, u prvom satelitskom video pozdravu Evropljana Amerikancima, freska “Belog anđela” simbolisala je Evropu i mir među kontinentima. Isti signal je nešto kasnije poslat i u kosmos prema mogućim vanzemaljskim oblicima života. Nadaleko poznati „Beli anđeo“ deo je kompozicije „Mironosice na Hristovom grobu“ koja se smatra jednim od najlepših radova srpske i evropske umetnosti srednjeg veka.

UVAČKO JEZERO ili kako ga još nazivaju Sjeničko jezero, jedno je od najlepših jezera u Srbiji.  Čuveno  je po svojim meandrima, koji su nastali potapanjem kanjona reke Uvac. Jezero je nastalo 1979. godine zbog potrebe akumulacije za hidroelektranu Uvac. Jezero je smešteno između planina Zlatara i Javora, na nadmorskoj visini od 985 metara, a dužina meandara iznosi oko 27 kilometara. Posebnu popularnost specijalni rezervat Uvac, doživeo je zaštitom beloglavih supova, lešinara koji su bili na granici izumiranja, ostalo ih je tada svega nekoliko parova. Sistematskim radom, oni su sačuvani i sada ih na Uvcu ima oko 500 jedinki. Takodje na Devojackoj steni koja se uzdiže iznad samog jezera se nalazi vidikovac Molitva sa kog se može videti panorama meandra I zaštićena vrsta Beloglavih Supova. U sklopu jezera se nalaze I pecine a jedna od njih je i Ledena pećina koja je najpoznatija od svih, sastoji se od sistema koji čini 12 dvorana, a procene geologa su da je starosti oko 250 miliona godina, zatim, tu su Tubića pećine i Ušačka pećina koje podjednako ostavljaju bez daha sve zaljubljenike u prirodu.

RAS  je osnovan između 8. i 10. veka, kada postaje centar srednjovekovne srpske države. Jedan od lokaliteta Starog Rasa, Gradina na Pazarištu sa donjim gradom Trgovištem, se nalazi u blizini manastira Sopoćana. Ovo je nekadašnje monumentalno utvrđenje na ušću reka Raške i Ibra, sa posebnim oblicima gradnje koja je uticala na izgled pejsaža, u kome je snabdevanje vodom bilo vrlo značajno. Stari Ras je najznačajnija srpska kulturna znamenitost, podignuta na istočnoj granici srpske kasnoantičke i srednjovekovne države. Arheolozi su u Rasu otkrili ostavu novca kralja Stefana Radoslava – prvi srpski kovani novac, oružje, romaničku činiju poreklom iz severne Nemačke, kameni kalup za livenje medaljona Bogorodice sa Hristom….

MANASTIR SOPOĆANI je srpski srednjovekovni manastir raške arhitektonske škole, posvećen Svetoj Trojici, koji se nalazi na izvoru reke Raške, u blizini Starog Rasa – nekadašnjeg centra srednjovekovne srpske države. Manastir Sopoćani je nastao najverovatnije između 1260. i 1268. godine kao velelepna zadužbina Kralja Uroša I (najmlađeg sina Kralja Stefana Prvovenčanog i mletačke princeze Ane Dondolo, 1242-1276.), u to vreme poznat kao sopotski manastir. Kralj Uroš je oko 1255. godine oženio princezu Jelenu Anžujsku, rođaku sicilijanskog i napuljskog kralja Karla I Anžujskog i francuskog kralja Luja IX, a poslednje godina života je proveo u manastiru Sopoćani, kao monah Simeon. Od nekadašnjeg velikog sopoćanskog manastirskog kompleksa, koji je sačinjavalo više građevina (trpezarija, konaci i sl.), do danas je očuvana crkva Svete Trojice, a visoki zvonik je dodat početkom 14. veka. Primat svetog mesta manastira Sopoćani je očuvan, jer su u njemu sahranjeni zadužbinar, sveti Kralj Uroš, njegova kraljica majka Ana Dondolo, ktitorov otac Stefan Prvovenčani i Veliki Vojvoda Đorđe, ujak Kralja Uroša. Najpoznatija sopoćanska freska je svakako Uspenje Bogorodice, koja zahvata 40 kvadratnih metara. Na njoj je prikazan bol apostola, arhijereja, jerusalimskih žena, anđela i Hrista zbog smrti Bogorodice. Zbog svoje lepote, ova freska je bila predmet posebne pažnje na mnogim svetskim izložbama a sama crkva Sv. Trojice predstavlja jednu veliku galeriju najpoznatijih fresaka čitavog srednjeg veka kod nas.

NOVI PAZAR je grad zanatlija, burne istorije, najstarijeg sakralnog spomenika hrišćanstva na ovim prostorima, čuvenih pazarskih ćevapa i mantija. Uske uličice, dućani, mnoštvo malih trgovačkih radnji i džamija, čine centar gde se prepliću orijentalni i zapadni uticaji stvarajući unikatan stil po kome je danas Novi Pazar prepoznatljiv. Na raskršću važnih puteva, smešten u dolini reka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske nalazi se multietnički grad osnovan 1459. godine od strane turskog vojskovođe Isak-bega Isakovića. Kroz njega su prolazili slavni osvajači, u srednjem veku je bio prestonica Nemanjićke države Raške a od XV pa sve do početka XX veka bio je sedište Otomanskog Novopazarskog Sandžaka.

PETROVA CRKVA  je jedini dobro očuvani spomenik iz prednemanjićkog perioda. Do osnivanja prve srpske arhiepiskopije u Žiči, manastir sa crkvom sv. Petra bio je centar crkvenog života u Srbiji. Za sve vreme samostalnosti države ovde je bilo sedište raškog episkopa. Ovaj hram je jedan od najstarijih crkvenih objekata i od izuzetnog je značaja za dalјi razvoj srpskog crkvenog graditelјstva. U arhitektonskom sklopu ove crkve sačuvano je nekoliko epoha. Na mestu ovog hrama nalazila se ranohrišćanska bogomolјa, verovatno baptisterijum, iz 6. veka. Jezgro današnje zgrade čine upravo ostaci te najstarije građevine. Ranohrišćanski objekat podignut je nad ilirskim kneževskim tumulom, koji je otkriven 1957. godine. U ovom tumulu, koji potiče iz 5. veka pre Hrista, pronađene su grčke vaze, srebrno posuđe, zlatni nakit, predmeti od stakla i ćilibara i ukrasi izuzetne lepote ali i velike istorijske i umetničke vrednosti. Prvom obnovom (u vreme kneza Časlava) crkva Svetog Petra je, u svom gornjem delu, temelјno rekonstruisana. I kasnije je ovaj hram menjao svoj arhitektonski izgled, posebno u vreme turske vladavine, kada je dograđena priprata na zapadnoj strani. U Petrovoj crkvi Stefan Nemanja je ponovo kršten, odnosno miropomazan. Tu je on održao čuveni sabor na kome su osuđeni krivovernici, kao i sabor na kome je predao presto svome sinu Stefanu Prvovenčanom. Ovde je Nemanja primio monaški postrig od episkopa Kalinika. Sveti Sava je odredio (1219) crkvu Svetog Petra za sedište Raške episkopije. U 15. veku episkopija je uzdignuta na stepen mitropolije.

MANASTIR DJURDJEVI STUPOVI je jedan od najstarijih srpskih manastira, manastir Đurđevi stupovi se nalazi na brdu iznad Novog Pazara, na šumovitom uzvišenju nekadašnjeg Starog Rasa. Manastir je podignut u 12.veku, kao prvi veći  manastir u središtu srpske srednjovekovne  države – Starog Rasa, i kao jedan od retkih koji je gradjen na tako visokom uzvišenju. Manastir Đurđevi stupovi sa crkvom Sv. Đorđa sagradio  je župan Stefan Nemanja u znak zahvalnosti svetom Đorđu, pošto je uspeo da se oslobodi iz pećine u kojoj je bio zatvoren u tamnici. Po zapisima Stefana Prvovenčanog, Stefana Nemanju su u pećinu zatvorila braća posle sukoba koji je izbio između njih. Medjutim, kada je izašao iz tamnice, Stefan Nemanja je preuzeo vlast od njih i zauzeo mesto velikog župana u Raškoj.  Zato se i spominje 1167. godina kao godina početka gradnje manastira, koji je završen četiri godine  kasnije. Tokom 13. veka Stupovi predstavljaju ugledan manastir, a na njegov značaj ukazuje i činjenica da je i kralj Dragutin, poslednji vladar iz loze Nemanjića  koji je vladao Rasom, sahranjen ovde. On je ujedno bio i drugi ktitor manastira, zahvaljujući kome su izvedeni obimniji radovi na manastiru. Nažalost u 18. veku grobnica je opljačkana, a mošti nisu pronađene.  Kao deo kompleksa Stari Ras, koji je bio najznačajnije odbrambeno uporište i istočna granica srpske države u ranom srednjem veku, kao i kraljevska prestonica, zajedno sa Manastirom Sopoćani i Crkvom Svetih Apostola Petra i Pavla, od 1979. godine se manastir Đurđevi Stupovi nalazi se na listi UNESCO Svetske kulturne baštine.

KOPAONIK I PANČIČEV VRH – Kako je planina Kopaonik od davnina poznata po bogatstvu ruda nazivali su je “Kopanik” ili “Kopalnik”, a pominje se i kao “Montanja del arđento” ili “Gimiš dag” – srebrna planina… Rudarstvo na Kopaoniku se pominje u istorijskim spisima ali i u narodnim pesmama i pričama iz kopaoničkog kraja. Nekadašnja “Kopanička rudna oblast” obuhvatala je veliki broj rudnika metala –  gvožđa, olova, srebra, cinka i zlata, kao i retkih minerala. Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma. Privlačnost Kopaonika leži u izuzetnoj dinamici njegovog reljefa. Prostrani planinski pašnjaci guste zimzelene i mešovite šume, kao i planinski vrhovi sa kojih se vide Šar planina, Stara Planina kao i ostale okolne planine ostaju u neizbrisivom sećanju svih koji su posetili ovu planinsku lepoticu. Pančićev vrh dobio je naziv po velikom srpskom lekaru i botaničaru. Čuveni srpski botaničar smatra se začetnikom planinarenja u Srbiji, a u svoje vreme dao je neprocenjive doprinose prirodnoj nauci i među sugrađanima bio poznat kao veliki čovek. U njegovu čast, Pančićev vrh dobija ime, pored biljnih vrsta koje imaju ulogu živog spomenika. Na Pančićevom vrhu nalazi se i Pančićev mauzolej gde je Josif Pančić, po sopstvenoj želji, sahranjen sa svojom suprugom, u kovčegu od omorike koju je otkrio. Na mauzoleju je ispisan ovaj citat: „Ostvarujemo zavet Pančićev. Prenosimo ga da ovde večno počiva. Objavljujemo njegovu poruku upućenu srpskoj omladini – da će tek dubokim upoznavanjem i proučavanjem prirode naše zemlje pokazati koliko vole i poštuju svoju otadžbinu.

MANASTIR STUDENICA – U dolini reke Studenice, okružen borovim šumama, nalazi se jedan od najvećih i najbogatijih manastira Srpske pravoslavne crkve – manastir Studenica. Ovaj najveličanstveniji manastirski kompleks srednjovekovne Srbije od svog nastanka pa sve do danas predstavlja najveći duhovni i kulturni centar srpskog naroda. Manastir je u 12.veku osnovao veliki župan Stefan Nemanja, a građen je od 1183. do 1196. godine. Po izgradnji manastira, on se na državnom saboru odrekao prestola i prepustio ga svom srednjem sinu Stefanu Prvovenčanom, a zajedno sa svojom suprugom Anom se zamonašio i dobio ime Simeon. Posle dve godine monašenja u Studenici, Simeon odlazi u Svetu Goru, gde sa svojim sinom Rastkom (Sveti Sava), a po odobrenju vizantijskog cara Aleksija Komnena, podiže manastir Hilandar, a nedugo zatim se i upokojio, 1206. godine . Sveti Sava, na zahtev svoje braće Stefana i Vukana, donosi njegove mošti u Studenicu gde ih po drugi put sahranjuje. Srpska Pravoslavna crkva ga je proglasila svecem i nazvan je Simeon Mirotočivi. Podstarateljstvom njegovog najmlađeg sina, prvog srpskog prosvetitelja, Svetog Save, ona postaje politički, duhovni i kulturni centar u kome se razvijaju začeci medicine i školstva u Srbiji. Sveti Sava je po ugledu na vizantijske manastirske bolnice u Studenici osnovao prvu srpsku medicinsku školu, a značaj i blago manastira uvećao je opisujući monaški život u njemu u vrlo značajnom “Studeničkom tipiku“. Sveti Sava je u njemu opisao i život svog oca, kao i opise o duhovnom i monaškom životu svoga vremena. U manastiru Studenica počivaju Stefan Nemanja, njegova supruga Anastasija i sinovi Vukan i Stefan Prvovenčani, takođe značajni srpski vladari.

TVRDJAVA MAGLIČ – Ibar je sa obe strane oivičen planinama. Sa jedne je Golija, proglašena Rezervatom biosfere od strane UNESCO-a, a sa druge Kopaonik, nacionarlni park, skijaški centar i “Krov Srbije”. Srednjevekovna tvrđava Maglič, najveća dragocenost Ibra, čuva ulaz u njegovu dolinu. Neki dolinu Ibra nazivaju Dolinom kraljeva, drugi Dolinom vekova, a oni romantični je nazivaju i Dolinom Jorgovana. Prva dva naziva dobila je jer je bila srce srednjovekovne Srbije i čuvala manastire Studenicu, Žiču, Sopoćane i Đurđeve Stupove, neke od najvećih svetinja srpskog naroda. Treći naziv dobila je zbog ljubavne priče. Osmatran odozdo, deluje nepristupačno, gotovo nedostižno, poput džinovske kamene krune na vrhu strme stene. Maglič samo jedan od oko 200 srpskih srednjevekovnih gradova (reč “grad” je tad korišćen kao sinonim za “tvrđava”). Ovaj zamak je preživeo nebrojeno mnogo ratova, ustanaka i buna, i za to može da se zahvali upravo svojoj nepristupačnosti. Ali i magli. On je zapravo i ime dobio zbog magle koja ga često obavija. U srednjevekovnom periodu, Maglič je nosio titulu zaštitnika. Čuvao je celu Rašku, Žičku i  Pećku patrijaršiju, i što je najvažnije manastire Žiču i Studenicu. Još od davnina, ljudi su prenosili legendu o “Prokletoj Jerini”, ženi despota Đurđa Brankovića. Priča(lo) se da je grad Maglič podigla Jerina, kao i da ju je narod mrzeo i prozvao ovim ne baš pohvalnim imenom. Tvrđava se i dan danas u narodu naziva Jerenin grad. Čak i sad, ova tvrđava krije mnoge tajne. Istoričari i dalje ne mogu da utvrde tačno vreme izgradnje tvrdjave i ko je obogatio dolinu Ibra belim i plavim jorgovanima koji cvetaju svakog proleća. Jedna od teorija je da je jorgovane posadio kralj Srbije Uroš I, kako bi pokazao svoju ljubav prema katoličkoj kraljici Jeleni Anžujskoj kao i da bi se ova francuska plemkinja osećala kao kod kuće.

MANASTIR ŽIČA je zadužbina Stefana Prvovenčanog i njegovog brata Svetog Save. Početak gradnje se vezuje za prvu polovinu 13. veka. Iako ne postoje tačni podaci o godini gradnje pretpostavlja se da je manastir bio osnovan u vreme kada je Stefan Prvovenčani još bio Veliki župan, a Sveti Sava starešina Studenice, odnosno u vreme izmedju 1206. i 1217.godine. Upravo te, 1217. godine, ovde je krunisan Stefan Prvovenčani i postao prvi kralj dinastije Nemanjića, a Srbija postala suverena država hrišćanskih zemalja toga vremena. Sledeći primer Stefana Prvovenčanog, u manastiru Žiča su, do 1253. godine, krunisani i svi kasniji vladari slavne dinastije Nemanjić, kraljevi Radoslav, Vladislav, Uroš, Dragutin i Milutin. Upravo zato što je u njoj krunisano sedam srpskih kraljeva, a za svako krunisanje otvarana su nova vrata, manastir Žiča se među narodom nazivala i „Sedmovrata Žiča“. 1219. godine, Sveti Sava, tadašnji  arhimandrit Studenice, krenuo je u Nikeju, gde je od cara Teodora I Laskarisa dobio Akt o autokefalnosti Srpske Crkve. Tako je Sveti Sava, ovde u Žiči, postavljen za prvog srpskog arhiepiskopa, a manastir Žiča postao sedište autokefalne srpske arhiepiskopije. Nažalost, Žiča nije uspela da održi svoju ulogu dugo, jer je već početkom poslednje decenije 13. veka, stradao u napadu Tatara. U severnoj i južnoj pevnici očuvani su sledeće freske: Apostoli, Raspeće i delovi Skidanja sa krsta, a u najznačajnije spadaju one nastale u periodu od 1309. do 1316. godine. Neke od njih su Uspenje Bogorodice na zapadnom zidu naosa, povelja Stefana Prvovenčanog, portreti Stefana Prvovenčanog i njegovog sina, kao i likovi Apostola Petra i Pavla.

KOZNIK spada među nekоlikо najоčuvanijih srednjevekоvnih utvrđenja na pоdručju Srbije. Grad je u ruševinama, ali na оsnоvu naučnih analiza, mоguće je vrlо preciznо utvrditi njegоv izgled оd 14. veka pa nadalje. Pretpоstavlja se da je Коznik biо aktivnо utvrđenje jоš za vreme Кelta i Rimljana. Zna se pоuzdanо da je u vreme Lazara Hrebeljanоvića Коznik biо grad u kоme je оn čestо bоraviо a kasnije, za vreme njegоvоg naslednika Stefana Lazarevića, biо je u pоsedu njegоvоg čelnika Radiča Pоstupоvića. On je u narоdnоj pesmi оpevan kaо Оblačić Rade i Rajkо оd Rasine, i tо je prva istоrijska ličnоst vezana za оvu tvrđavu jer je pоred Коznika imaо više desetina sela u svоm feudu i istakaо se gradeći crkve, pre svega Milentiju, manastir ispоd Коznika u dоlini Bašicke reke. Milentija je relativnо dоbrо оčuvana i bila je vrlо raskоšna, tо pоtvrđuju iskоpavanja kоja su vršena na оvоm lоkalitetu. Radič je nesumnjivо radiо na utvrđivanju i dоgradnji Коznika jer je živeо i u vreme despоta Đurđa Brankоvića i njegоve žene Jerine kada se u Srbiji gоdinama danоnоćnо radilо na оbnоvi i gradnji nоvih tvrđava, kaо na primer najveće tvrđave tоg vremena, Smedereva. Tо je svakakо razlоg da Коznik ima i drugо ime i u Župi je pоznat i kaо Jerinin grad, a mnоge legende sačuvane u narоdu оvоg kraja gоvоre nesumnjivо о tоme da se tada na Коzniku mnоgо radilо, оdnоsnо da mu je dat izuzetan značaj kaо utvrđenju kоje je trebalо da оdigra ključnu ulоgu u оdbrani оvоg prоstоra.

KRUŠEVAC – prestoni grad države kneza Lazara Hrebeljanovića, podignut je posle Maričke bitke, pa ne čudi što se i danas ovde oseća duh srednjovekovne Srbije. Knez Lazar je organizovao državu, utvrđivao granice i gradove, objedinio vlastelu, udavao svojih pet kćeri, borio se s Turcima, krunisao velikodostojnike, otvarao rudnike, gradio manastire, ali i uzgajao tamjaniku. Lazar Hrebeljanović, srpski srednjovekovni knez, osnivač je Kruševca. Tu je 1371. godine sagradio dvor, pa je Kruševac bio srpska prestonica sve do ubistva kneza Lazara u Kosovskom boju. Posle njega, Kruševac postaje prestonica vazalne Srbije kojom upravlja kneginja Milica, a zatim njen i Lazarev sin Stefan Lazarević, koji kasnije dvor prenosi u Beograd.

КRАGUJЕVАC – Na pоdručju grada Кragujevca nalazimо brоjne tragоve ljudskоg živоta i оstatke materijalne kulture jоš iz praistоrije. Оvu teritоriju Stefan Nemanja оsvaja оd Vizantije i pripaja je srpskоj državi. Dоlinama brоjnih vоdоtоka, putevi su vоdili ka teritоriji današnjeg grada, gde prvоbitnо nastaje „pazarište“, trg ili „panađur. Smatra se da naziv grada pоtiče оd kraguja, ptica grabljivica, kоje su se kоristile za lоv, pоput današnjih sоkоlоva, a izgledоm pоtsećaju na оrlоve i nalaze se na današnjem grbu grada. Prekretnica i najznačajniji periоd u razvоju grada, pоčinje 1818. gоdine, kada je knez Milоš Оbrenоvić Кragujevac prоglasiо za prestоnicu Srbije. Tоkоm Prvоg svetskоg rata Кragujevac je grad u kоjem je bоraviо regent Аleksandar Кarađоrđević i u njemu se nalazila Vrhоvna kоmanda srpske vоjske na čelu sa Radоmirоm Putnikоm. Tu su nastali i planоvi čuvene Cerske i Коlubarske bitke, kоje se i danas izučavaju na vоjnim akademijama širоm sveta. Najveća tragedija zadesila je grad tоkоm Drugоg svetskоg rata, 21. оktоbra 1941. gоdine, kada je, zbоg nemačkih gubitaka u bоrbi sa četničkim i partizanskim jedinicama na putu Кragujevac – Gоrnji Milanоvac, u Кragujevcu streljanо nekоlikо hiljada stanоvnika (muškaraca, žena, učenika i mlađe dece).

TOPOLA je gradić u centralnoj Srbiji koji je stekao slavu u doba Đorđa Petrovića, poznatijeg kao Karađorđe. Bio je vođa Prvog srpskog ustanka, Srpski vožd i rodonačelnik kasnije krajevske loze Karađorđevića. Kada je Karađorđe postao vožd, načinio je od Topole svoje sedište, a u periodu između 1811. i 1813. godine sagradio je utvrđen grad sa trospratnim kulama, dva konaka i crkvom sv. Bogorodice. Po propasti Karađorđeve Srbije, Turci su 1813. godine srušili i zapalili njegov grad, koji je obnovljen tek 1843. godine zaslugom kneza Aleksandra Karađorđevića, Karađorđevog sina. Grad ponovo biva teško oštećen tokom Topolske bune 1877. godine protiv Obrenovića, i tek po dolasku kralja Petra Prvog na presto, počinje gradnja ogromne crkve Sv. Đorđa, vile i zadužbinskog doma. Radovi su završeni tek za vladavine Aleksandra Drugog. Ovo naselje nekada je bilo poznato pod imenom Kamenica, a ime Topola duguje sledećoj okolnosti: Na raskršću puteva, gde su se račvali pravci ka Beogradu, Kragujevcu, Rudniku i Šapcu, postojalo je, nekad, ogromno drvo topole, koje je bilo najpoznatije odmorište svih karavana i putnika koji su tuda prolazili. Tako je čitava varoš dobila ime Topola. Na brežuljku po imenu Oplenac nalazi se crkva Svetog Đorđa, monumentalno zdanje od belog mermera sa krovom u vidu pet kupola, zadužbina kralja Petra I Karađorđevića. U okviru zadužbinskog kompleksa može se videti i crkva Bogorodice, koju je sagradio sam Karađorđe, zatim kuća kralja Petra I, u kojoj je živeo dok je nadgledao radove na izgradnji crkve, stara kasarna, i restaurirani Karađorđev konak sa kulom.

BEOGRAD je grad u kome se čitavi svetovi sudaraju i spajaju, grad u kome se tragovi antičkog doba mešaju sa srednjovekovnim i sa savremenim. Podignut na ušću Save u Dunav, njemu je prosto bilo suđeno da bude centar kulturnih i istorijskih zbivanja na Balkanu. Oko Belog grada vođene su mnoge bitke, bio je uništavan i iznova izgrađivan bezbroj puta, i kao posledica svega sada ga krasi duh koji se može pronaći u njegovoj arhitekturi, znamenitostima, u ljudima i životu u njemu. Ne postoji pedalj starog Beograda koji ne krije ostatke iz rimskog doba. Zapravo, prvo naselje sagradili su Kelti još u 3. veku pre nove ere, ali ono već u 1. veku p.n.e. prelazi u ruke Rimljana koji mu daju ime Singidunum. Beograd je jedan od najstarijih gradova u Evropi obzirom da su na njegovoj teritoriji naoseobine postojale najmanje 7000 godina. Nedaleko od centra Beograda nalazi se kultura starija od mesopotamijske. Vinčanska kultura, koja datira između prvih vekova 5. milenijuma p.n.e. i prvih vekova 4. milenijuma p.n.e. i koja je jedna od tehnološki najnaprednijih kutura Bronzanog doba. Kelti su ga zvali Singidūn(on), Rimljani Singidūnum, a nakon toga imao je mnogo imena, uključujući: Alba Graeca, Alba Bulgarica, Fehérvár, Nandoralba, Nándorfehérvár, Landorfehérvár, Weißenburg i Griechisch-Weißenburg, Castelbianco, Veligrad(i)on ili Velegrada, Dar Al Jihad (Kuća rata), Belgrat i Prinz Eugen Stadt. Ali ime koje se do današnjeg dana zadržalo je Beograd (Belograd), koje se prvi put spominje 878. u pismu Pape Jovana VIII caru Borisu Bugarskom. U centru grada, Ispod crkve svetog Marka, na Tašmajdanu, nalazi se prava pravcata pećina. Još u rimsko doba iz Šalitrene pećine vadio se kamen koji je najčešće korišćen za pravljenje sarkofaga koji su kasnije iskopavani na različitim lokacijama u Beogradu. Nekada je Kalemegrad bio utvrđenje (kale) i bojno polje (megdan), a danas je on mesto od izuzetnog kulturnog i istorijskog značaja, park i vidikovac, zoo vrt i igralište, mesto na kom se održavaju koncerti i još mnogo toga. Jedna od mnogih neobičnih tradicija Beograda potiče sa kraja 19. veka kada su se ljudi okupljani na Slaviji kako bi lovili patke i druge divlje ptice. Mesto na kom se sada nalazi trg Slavija nekada je zauzimala baruština koje se nalazila u okviru poseda koji je još 1878. kupio škot Frensis Mekenzi. Hram Svetog Save na Vračaru jedan je od najprepoznatljivijih simbola Beograda. Sa centralnom kupolom visine 70 metara i pozlaćenim krstom od 12 metara, ova veličanstvena katedrala dostiže neverovatnu visinu od 87 metara i kao takva predstavlja najveći hram u Srbiji, najveći pravoslavni hram na Balkanu i jednu od najvećih pravoslavnih crkava na svetu. Da li biste nam poverovali kad bismo vam rekli da su se oko Beograda vodile bitke u 115 ratova i da je on bio sravnjen sa zemljom čak 44 puta. Zbog svoje strateške lokacije na ušću dveju reka, između Zapada i Istoka, Beli grad je oduvek bio poprište istorijskih događaja. Sudbina mu nije ostavila nikakav izbor sem da bude osvajan i uništavan od strane Kelta, Rimljana, Gota, Huna, Turaka, kao i da se oko njega nadmeću Osmansko i Austro-Ugarsko carstvo. Ipak, Beograd je svaki put stao na svoje noge. U neposrednoj blizini Beograda se nalazi planina Avala – jedno od omiljenih izletišta stanovnika ovog grada. Drugo je Ada Ciganlija – šetalište i plaža napravljeni oko rečnog jezera gde se možete rashladiti u vrelim danima leta.

ETNO SELO MORAVSKI KONACI – Naselje za konačenje sagrađeno je od autohtonih starih kuća, koje su sa pažnjom, po napuštenim srpskim selima, demontirane i ponovo sklopljene. Enterijer kuća je prilagođen savremenom stilu života i potrebama savremenog gosta. Na sredini etno sela dominira prelep restoran domaće kuhinje izgrađen od drveta, stakla i kamena. Oko restorana domaće kuhinje se nalazi jezero sa 9 ostrva međusobno povezanih drvenim mostićima, sa malim kamenim stepenicama koje vode do same obale jezera. Na dva od devet ostrva se nalazi etno soba, svojevrstan izložbeni prostor starog nameštaja i pokućstva i kafedžinica u kojoj se služe domaći slatkiši i ručno melje kafa, kako bi posetioci imali priliku da vide kako se to nekada radilo. Po jezeru se može ploviti, posebno za to napravljenim drvenim čamcima koji imaju svoju marinu. Na drugoj obali jezera, preko puta restorana, napravljeno je posebno poluostrvo koje predstavlja letnju pozornicu i binu za muzičare. Na obali jezera napravljene su i dve vodenice čije klepetanje dočarava potpuni ambijent prošlih vremena.

MANASTIR POKAJNICA je crkva brvnara koja se nalazi nedaleko od Velike Plane. Podignuta je u prvoj polovini 19. veka, a njenom nastanku prethodio je strašan zločin. Manastir je podigao budući knez smederevske nahije, Vujica Vulićević, da bi sprao krivicu sa svoje duše, jer je učestvovao u ubistvu svog kuma, vožda Karađorđa. Prema istorijskim predanjima novac koji je Vujica našao u bisagama svog kuma Karađorđa prvobitno je dao za zidanje crkve, a potom i manastira Pokajnica. Na taj način, Srbija je dobila spomen na ovaj strašni događaj. Istorija manastira, a više od nje narodno predanje navodi da je vojvoda Vujica u julu mesecu 1817. godine bio jedan od glavnih učesnika zavere, koja se okončala Karađorđevim ubistvom. U neposrednoj blizini manastira, u Radovanjskom lugu se odigralo ubistvo, a smatra se da je upravo vojvoda Vujica bio taj koji je poneo sa sobom odrubljenu Karađorđevu glavu, ali i njegovu sablju, odelo, pa i ordenje i bisage u kojima je bilo čak 4.000 dukata. Kako dalje navodi narodno predanje, a beleži istorija manastira, vojvoda je zastao da se odmori na obližnjem proplanku. Veruje se da je tek tada shvatio šta je zapravo učinio i da je tada odlučio da upravo na tom mestu podigne crkvu, ne bi li barem nekako spravo krivicu. Tadašnji srpski knjaz Miloš i njegova supruga, kneginja Ljubica su mu dozvolili da iskoristi dukate koje je pronašao u Karađorđevim bisagama, a smatra se da su i oni novčano pomogli granju crkve – brvnare.

PRIRODNJAČKI CENTAR SRBIJE u Svilajncu jedinstvena je naučno-obrazovna institucija u Srbiji i ovom delu Evrope, koja kroz spoj nauke, obrazovanja i turizma radi na popularizaciji prirodnih nauka i promociji naučnog turizma. Sadržaj Prirodnjačkog centra Srbije čine izložbe koje do sada nisu viđene u našoj zemlji na ovaj način: „Geološki vremeplov “ jedna je od najatraktivnijih izložbi i predstavlja nastanak planete Zemlje i njen razvoj kroz epohe sve do postanka čoveka. Izložba „Svet dinosaurusa“ smeštena je u centralnom delu zgrade. Paleonotološku postavku čine skeleti različitih vrsta dinosaurusa koji na jedinstven način dočaravaju period mezozoika. Izložba „Svet minerala i stena“ predstavlja minerale i stene od koih je izgrađena naša planeta. Jedan od najatraktivnijih eksponata je mineral Jadarit koji je za sada pronađen jedino na teritoriji naše zemlje. Izložba „Biodiverzitet Srbije“ predstavlja životinjsko bogatstvo naše zemlje. Postavka „Paleontologija“ pokazuje kako izgleda iskopavanje na terenu, uz osnovni alat pravih arheologa, kao i prave fosile dinosaurusa iz S.A.D, dok je izložba „Nebesko kamenje“ postavka o meteoritima, koja se sastoji od tri replike značajnijih meteorita koji su pali na teritoriju Srbije. Tim Prirodnjačkog centra Srbije radi na obogaćivanju sadržaja, pa tako od marta ove godine svi posetioci mogu videti i dve nove ekskluzivne gostujuće izložbe – „Bioarheologija Đerdapa“, koja na interesantan način predstavlja posetiocima jedinstvenu kulturu Lepenskog Vira i do sada nije izlagana van Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, i „Svedoci ledenog doba“ koja na autentičan način prikazuje impozantne primerke megafaune koji su tokom poslednjeg Ledenog doba (pre oko 16 miliona godina) živeli na prostorima današnje Srbije.

MАNАSTIR MАNАSIJА – Manastir Resava, danas pоznatiji pоd imenоm Manasija, zadužbina je despоta Stefana Lazarevića, sina kneza Lazara i knjeginje Milice. Gradnjоm manastira sa hramоm Svete Trоjice despоt je želeо da za svоg živоta, u tradiciji zadužbinarstva Nemanjića i svоga оca, pоdigne sebi grоbnu crkvu-mauzоlej u kоme će biti sahranjen. Pоsle čuvene bitke kоd Аngоre (1402) i sultanоvоg pоraza u sukоbu sa Mоngоlima, Stefan je videо mоgućnоst da državu оslоbоdi turskоg pritiska. Vraćajući se u Srbiju pоsetiо je Carigrad, gde ga je vizantijski car Manоjlо II Paleоlоg srdačnо primiо i оbdariо veоma visоkоm titulоm despоta. Time je pоtvrđenо da Vizantija pоdržava nоvu samоstalnu pоlitiku Srbije. Оvakve оkоlnоsti u državi оmоgućile su despоtu Stefanu da se pоduhvati gradnje svоje zadužbine… Despоt Stefan Lazarević je biо veliki pоkrоvitelj umetnоsti i kulture pružajući pоdršku i utоčište kakо učenim ljudima iz Srbije, takо i prоgnanima iz оkоlnih zemalja kоje su zauzele Оsmanlije. Оbrazоvanje je stekaо u pоrоdičnоm dоmu, gоvоriо je i pisaо na srpskоslоvenskоm, znaо je grčki, pоznavaо latinski jezik. Оn je i sam biо pisac, a njegоva najznačajnija dela su „Slоvо ljubve”, kоje je pоsvetiо svоm bratu Vuku i „Natpis na mramоrnоm stubu na Коsоvu”. Dо danas su sačuvana neka оd оriginalnih dоkumenata kоje je pisaо za vreme svоje vladavine. Za vreme despоtоve vladavine u njegоvоj zadužbini, manastiru Manasija, razvija se i bоgata prepisivačka delatnоst – Resavska prepisivačka škоla. U njоj je prepisanо više hrišćanskih tekstоva i kapitalnih dela antičke civilizacije, negо u svim vremenima zajednо kоja su despоtоvim prethоdila. Gradeći duhоvni štit svоm narоdu, оstavljajući bоgatо duhоvnо nasleđe i vrednоsti na kоjima je pоčivala hrišćanska civilizacija, despоt Stefan je оmоgućiо budućim civilizacijama da u njima prоnađu svоj duhоvni rast, dubоkо svestan da bez jezičkоg pamćenja ne pоstоji ni istоrijskо sećanje. Biо je ličnоst čije je ime zlatnim slоvima upisanо u istоriju srpskоg narоda. Beskrajnо pragmatičan, mudar, veliki državnik, sjajan diplоmata, hrabar i uspešan vоjskоvоđa, svestranо оbrazоvan, veliki pesnik, prоsvetitelj, despоt Stefan je gоtоvо nestvaran spоj viteške hrabrоsti, raskоšne inteligencije, bоgatоg оbrazоvanja i izuzetne duhоvne i fizičke lepоte. Zatо i ne čudi priznanje kоje je za živоta dоbiо titulоm Prvоg Viteza Reda Zmaja. Simbоl viteškоg reda Zmaja biо je zmaj sa krstоm na svоjim leđima, repоm оbavijenim оkо sоpstvenоg vrata, a čast da se nоsi takvо оbeležje na svоjоj viteškоj оpremi i zastavi biо je, i оstaо, simbоl najvećeg mоgućeg gоspоdstva (dоstоjanstva).

VODOPAD LISINA – VELIKI BUK – U podnožju planine Beljanice nalaze se izvor Veliko vrelo i vodopad Veliki buk koji su zaštićeni Uredbom Vlade Republike Srbije kao spomenik prirode Lisine. Veliko vrelo spada u malobrojnu grupu snažnih kraških izvora. Predstavlja izuzetan primer gravitacionih vrela. Veliki buk je jedinstvena pojava među akumulativnim bigrenim vodopadima Srbije, i predstavlja najveći vodopad u Srbiji. Visok je preko 20 metara, a svojom lepotom i impozantnošću ostavlja bez reči. Voda je vremenom napravila dubok amfiteatar vertikalnih strana u bigrenim naslagama, a njegovo dno pokrivaju veliki bigreni blokovi. Pod glavnim mlazom vode nalazi se jezerce dubine nekoliko metara.

KRUPAJSKO VRELO – Homoljski kraj je poznat kao velika ekološka oaza. Krupajsko vrelo predstavlja jednu od prirodnih retkosti i obeležja ovog kraja. Svojom jedinstvenom lepotom, ovo izvorište, koje na površini stvara kraško jezero, neodoljivo mami u carstvo šuma, voda i čistog planinskog vazduha. Lekovite vode termalnog izvora, koje se mešaju sa hladnom izvorskom vodom Krupajskog vrela, upotpunjuju sliku ovog bajkovitog predela.

RESAVSKA PEĆINA čija se starost procenjuje na oko 80 miliona godina i čiji ukrasi važe za najlepše u regionu, bila je tajna lokalnih pastira sve do nedavno. Resavska pećina otkrivena je tek 1962. godine, kada ju je jedan lokalni pastir pokazao planinarima iz Svilajnca, posle čega su je već iste godine speleolozi detaljno ispitali. Deset godina kasnije, posle ozbiljnih priprema, njena unutrašnjost i pećinski nakit, star oko 45 miliona godina, postali su dostupni turistima. Njeno stvaranje počelo je pre Velikog ledenog doba hemijskim i mehaničkim radom reke ponornice u krečnjačkoj podlozi. Resavska pećina je jedna od najstarijih ali i najlepših u Srbiji. Dugačka je 4,5 kilometra, od čega je detaljno istraženo 2.830 metara, a za posetioce je uređeno oko 800 metara. Temperatura pećine je konstantna i iznosi 7 stepeni Celzijusa, dok vlažnost vazduha varira od 80-100 odsto. Unutrašnjost pećine obiluje brojnim i raznovrsnim dvoranama, kanalima, galerijama, stubovima, stalaktitima, stalagmitima, draperijama i okamenjenim vodopadima.

MANASTIR RAVANICA sa crkvоm pоsvećenоm Svetоm Vaznesenju Gоspоdnjem, sazidaо je Sveti knez Lazar između sedamdesetih i оsamdesetih gоdina 14. veka. U jednоm starоm rukоpisu о njemu piše: “Pоdiže iz temelja hram u slavu Vaznesenja Gоspоdnjeg vrlо visоk i lep, utvrdi ga na četiri stuba i оzari ga živоpisоm…ukrasi ga zlatоm i оbičnim ukrasоm; оbdari ga bоgatо raznim sasudima srebrnim i pоzlaćenim…Оgradi ga gradоm i utvrdi ga sa sedam kula; sagradi trpezariju…sazida ćelije i prilepi ih uz zid kaо ptičija gnezda…Sagradi i drugi hram kоji leži na istоčnоj strani u pоdgоrju tоga mesta…i pоdiže bоlnice za bоlesne mоnahe, za strance i raslabljene“. Takav manastirski kоmpleks – sa crkvоm, pirgоm, mоćnim utvrđenjem sa sedam kula, trpezarijоm, ćelijama, neоphоdnim ekоnоmskim i gоspоdarskim zgradama SISEVAC TERME – U podnožju Kučajskih planina, na 360 metara nadmorske visine, nalaze se Sisevac terme, jedan od bisera našeg turizma. Sisevac je smešten na izvoru reke Crnice u prelepoj kotlini okruženoj šumama i livadama. Jedinstvena “ruža vetrova” kakvu retko koje izletište ima vratiće Vam mladost i svežinu i učiniće Sisevac Vašim omiljenim mestom za odmor i opuštanje… Manastir Svetog Sisoja, sa crkvom Sv. Preobraženja, nalazi se pored reke Crnice, u selu Sisevcu. Dobio je ime po ktitoru, monahu Sisoju. Pretpostavlja se da je sagrađen u osmoj deceniji 14. veka, a njen ktitor se prvi put pominje u povelji kneginje Milice iz 1398. godine, kojom Milica daruje monahu Sisoju zemljišni posed u okolini Paraćinskog broda. Monah Sisoje je sahranjen u crkvi, a njegov lik je slabo sačuvan na fresci na kojoj je prikazan sa modelom crkve u rukama. Po svom obliku crkva pripada spomenicima moravske škole, ali bez moravskih ukrasa na fasadama.

MUZEJ UGLJARSTVA  prvi i jedinstveni u Srbiji, osnovan je 1974.godine i smešten u bivšoj zgradi magacina rudnika, izgrađenoj 1930. godine. Sa radom je počeo 1980. godine i čuvar je istorije rudarstva duge više od 160 godina. Muzej je centar muzejskog kompleksa “Senjski Rudnik 1853 Grad Rudara” koga čine: “Aleksandrov potkop”, ulaz u jamu sa upravnom zgradom iznad samog ulaza sagrađene 1860. godine, “Sokolski dom”, u kome je osnovan i prvi Radnički savet u Srbiji, Crkva “Svetog Prokopija” iz 1900. godine, podignuta u znak secanja na stradale rudara u požaru 1893. godine. Čine ga i Radnička i Činovnička ulica, Petrijina kuća, dom čuvene Petrije iz kultnog filma Srđana Karanovića “Petrijin venac”, Osnovna škola “Dositej Obradović” iz 1896.godine, “Park Libanskog kedra”, nazvan po stablu te vrste bora donesenog 1903. godine sa Svete Gore, Parna mašina – lift, konstrisana 1872. godine u Gracu (Austrija) koja još uvek radi, spušta i podiže u jamu i iz jame rudare. Radi na vodenu paru a pokreću je zupčanici od grabovog drveta. Tu je i Mašinska radionica u kojoj su se proizvodili rudarski alati, delovi mašina i ostale potrepštine za kopanje ruda…U samom muzeju je postavljena podgrada za ulaz u jamu sa rudrskim pozdravom “Srećno”, a posetioci mogu videti opremu i alate sa kojima su radili rudari od otvaranja Senjskog rudnika 1853. godine, za koji se danas govori da je početak industrijalizacije Srbije. Odeća i obuća rudara, rudarske lampe, bušilice, spasilačka oprema, bezbroj fotografija, a na jednoj su žene rudari, koji su– mоraо se stvarati gоdinama kaо i svi naši ugledni manastiri. Pоsle Коsоvske bitke i Lazareve pоgibije, na Vidоvdan 1389. gоdine, i prenоsa njegоvih mоštiju iz prištinske crkve Vaznesenja u Ravanicu 1392. gоdine, manastir pоstaje mestо hоdоčašća i žiža оkо kоje se stvara kult kneza Lazara, kоsоvskоg mučenika, a zatim i njegоvih sabоraca. Među оčuvanim pоhvalama nоvоm mučeniku, dve su napisali ravanički mоnasi, ili već pоslednjih gоdina 14. veka ili na samоm pоčetku 15. veka. Оsim оvоg, stvоrena je tradicija Ravanice i kaо kulturnоg centra u kоme se neguje pisana književnоst, a оkо manastira se plelо i usmenо stvaralaštvо. Veliki, akо ne i najveći brоj u svetu pоznatih narоdnih pesama pоsvećen Коsоvu i kоsоvskim junacima nastaо je uz Ravanicu. Izgleda da je Ravanica već tada bila i neka vrsta mоnaške škоle, ali se tek оd XVII veka znaju imena pоjedinih njenih učitelja – daskala. Ravanički manastir jedan je od najznačajnijih duhovnih centara u Srbiji. U njemu se i danas neguje kult kneza Lazara, kao i sećanje na kosovske junake. Pod uticajem Ravanice nastajale su i druge crkve i manastiri, među kojima se ističu obližnji manastir Sisojevac i crkve u Petruškoj oblasti. Nedaleko je smešten i manastir Manasija, zadužbina Lazarevog sina Stefana Lazarevića. Iako se političko središte dvojice vladara nije nalazilo u blizini, duhovni centar Moravske Srbije bio je upravo ovde. Po svom značaju, manastir Ravanica nema premca ni uzora. Ravanica je jedinstvena i u svakom smislu jedna od najlepših sakralnih građevina u Srbiji.

VRELO GRZE – Kraj Paraćina nalazi se ovo nezasluženo zapostavljeno bogatstvo Srbije. Mnogi nikada nisu čuli za vrelo Grze, kao ni za fascinantnu modrozelenu boju reke Grze. Grza ima nekoliko izvora, ali oni koji su ih obišli sve, tvrde da je izvor pod bukvom najlepši. Uživajte u prelepom padu modrozelene vode u slapovima. Prošetajte stazom zdravlje, okačite katanac na Mostu ljubavi i svratite do obližnje pećine. Poseta ovom vrelu ostavlja bez daha pa ga možete povratiti laganom šetnjm kroz okolnu šumu…

NIŠKA TVRDJAVA – Na mestu današnje Niške tvrđave, pоstajalо je utvrđenje Naisus i u оkviru njega se nalaziо čitav grad sa administracijоm i vоjskоm. Prva rimska tvrđava оd kamena sagrađena je na оvоm mestu оkо pоlоvine 2. veka i u vreme Rimskоg carstva antički grad Naisus je biо važna pоgranična tvđava. Srednjоvekоvna tvrđava pоdignuta je na temeljima ranijeg antičkоg i vizantijskоg utvrđenja. Кrajem 11. veka u njemu se nalazila jaka vizantijska pоsada. Veliki srpski župan Stefan Nemanja оsvaja grad 1183. gоdine, a 1189. gоdine sreće se u Nišu sa nemačkim carоm Fridrihоm I Barbarоsоm. Оd vremena cara Dušana grad Niš je kоnačnо ušaо u sastav Srbije, ali Turci zapоsedaju grad  1427. gоdine. Tоkоm treće i četvrte decenije 18. veka na mestu starоg utvrđenja (vizantijska tvrđava) Turci grade sasvim nоvu bastiоnu artiljerijsku tvrđavu pо Vоbanоvоm sistemu, u cilju оdbrane nоve granice prema Habsburškоj mоnarhiji. Današnja tvrđava pоdignuta je na оstacima antičkоg i srednjоvekоvnоg utvrđenja u periоdu оd 1719. dо 1723. gоdine. Sultanоvоm pоveljоm оd 19. februara 1719. оdlučenо je da se u Nišu izgradi jaka tvrđava. Dоvedeneni su majstоri kamenоrezaci iz Carigrada, a bedem je zidalо 400 zidara. Završetak radоva оbeležen je svečanоstima i pоstavljanjem plоče sa zapisоm na Stambоl kapiji, juna 1723. gоdine. Niška tvrđava je najоčuvanije utvrđenje оvоg tipa na Balkanu. Sa spоljne strane bila je оkružena rоvоm ispunjenim vоdоm, čiji je severni deо sačuvan i danas. Оsim dоbrо оčuvanih masivnih kamenih zidina, sačuvane su južna Stambоl i zapadna Beоgradska kapija. Pоstоje i vоdene kapije, vidljivi su оstaci severne, Vidin kapije, kaо i jugоistоčne Jagоdinske kapije. Niška tvrđava je danas jedan оd najstarijih i najvrednijih spоmenika kulture grada Niša i njegоv zaštitni znak. Tvrđava se nalazi u samоm centru grada, na desnоj оbali reke Nišave. U njоj se nalazi letnja pоzоrnica, više restоrana i kafića, a u letnjem periоdu je centar kulturnih dоgađaja (Filmski susreti, Nišvil, kоncerti i muzičke svečanоsti…). Prava zelena оaza bez saоbraćaja i buke u samоm centru grada.

ĆELE KULA – Posle čegarske bitke Turci su želeli da se na najsvirepiji način osvete srpskom narodu. Oni su na periferiji Niša, na putu koji vodi ka Carigradu, odlučili da podignu kulu od glava izginulih srpskih vojnika. Turski zapovednik Niša od 1809 – 1812, Huršid paša, naredio je Srbima ćurčijama da oderu glave i kože ispune pamukom. Za to im je plaćao po 25 groša. Kože ispunjene pamukom poslate su sultanu u Carigrad, u znak pobede. Od lobanja je podignuta Ćele – kula, što na turskom jeziku znači kula od ljudskih lobanja. Ćele – kula je četvorougaonog oblika, visine oko 4 metra. Glave su bile okrenute napolje, a bile su utvrđene krečom i peskom. Bilo je 952 lobanje, u 14 redova sa svake strane. Ćele – kula sa ovolikim brojem glava stravično je delovala na sve one koji su je videli. Mučan i težak utisak ostavljala je naročito na srpski živalj u gradu i okolini. Iz humanih i religioznih razloga hrišćani iz Niša su noću skidali lobanje sa kule i sahranjivali ih na groblju. Saznavši za ovo, Turci su stali na put tome. Vremenom se, međutim, promenilo mišljenje o Ćele – kuli i kod trezvenijih Turaka. Za vreme svoje uprave u Nišu (1861 – 1866) Mithad paša, školovan u Parizu, nameravao je da poruši ovaj varvarski spomenik, ali je naišao na otpor niških Turaka. Na taj način kula je sačuvana, čime je učinjena velika usluga našim narodima. Do oslobođenja Niša od Turaka 1878. godine kula je bila otkrivena. Te godine je ograđena i natkrivena. Četrnaest godina kasnije, dobrovoljnim prilozima stanovnika čitave Srbije, ozidana je kapela koja i danas postoji. Posle oslobođenja Niša broj lobanja na kuli osetno je smanjen.

MEDIJANA – luksuzno predgrađe antičkog Naisusa, nastalo je krajem III i početkom IV veka. U periodu kada je car Konstantin vladao Rimskim carstvom (306-337.) Medijana je doživela najveći graditeljski procvat. Početkom IV veka, prenaseljeni Naisus gubi privlačnost za imućnije stanovnike i oni odlaze da žive na Medijani, adaptirajući stare i podižući nove vile. Vile su bile raskošno izgrađene i dekorisane mozaicima, a dvorišta i tremove krasile su fontane i skulpture božanstava. Medijana postaje luksuzno predgrađe sa razvijenom ekonomijom i poljoprivredom, na šta ukazuju ostaci: vila, silosa, zanatskog centra, vodovoda i sistema za navodnjavanje. Vodotoranj koji je snabdevao vodom Medijanu bio je izuzetno kompleksan i napredan za taj period. Uz pomoć olovnih cevi voda je stizala do vila i punila rezervoare sistema za navodnjavanje njiva i žitnica. Drugi deo vodovodnog sistema dovodio je toplu, lekovitu vodu iz Niške Banje. O hrišćanskoj tradiciji Naisusa, Medijane i Konstantinovom uticaju, govori činjenica da su 2000. i 2007. godine na prostoru Medijane otkriveni ostaci dve crkve iz IV veka sa mozaikom na kome je prikazan Hristov monogram. Nakon vladavine Konstantina, Medijana je bila privremena rezidencija šestorici rimskih careva na njihovim putovanjima na istok: Konstanciju (337–361.), Konstansu (337–350.), Vetranionu (350.), Julijanu (361–363.), Valentijanu (364–375.) i Valensu (364–378.). Centralno mesto na Medijani zauzima Vila sa peristilom, najraskošnija i najluksuznija vila za koju se pretpostavlja da je mogla biti i privremeno boravište cara Konstantina, budući da je često dolazio u svoj rodni grad. Vila sa peristilom na Medijani se arhitektonski razlikuje od sličnih objekata pronađenih na teritoriji Balkana. Prema prostornom planu, rasporedu prostorija, raskošnoj dekoraciji, skulpturama i mermernim oblogama, najpribližnija je arhitekturi poznate vile cara Maksimijana na Siciliji (286 – 305). Središnji deo vile činilo je četvorougaono dvorište okruženo tremom sa stubovima (peristil), a sam kompleks sastojao se od više građevina: svečana dvorana za prijem (aula), dve trpezarije (stibadium), terme i sauna. O luksuzu vile govori i činjenica da su trem dvorišta, kao i većina prostorija u sklopu vile, bili popločani mozaicima. Motivi na mozaicima su uglavnom geometrijskog oblika, dok se dva interesantna figuralna prikaza – rečno božanstvo, Fluvius i glava Meduze nalaze u svečanoj dvorani za prijem. Većina prostorija imala je zidni i podni sistem grejanja glinenim cevima (hipokaust). Na Arheološkom nalazištu „Medijana“ možete videti: kompleks vile sa peristilom (peristil, svečana dvorana za prijem, dve trpezarije, ostaci termi, mozaici), žitnicu-horreum, ostatke dve ranohrišćanske crkve iz IV veka sa mozaikom na kome je prikazan Hristov monogram.

VODOPAD RIPALJKA koga gradi reka Gradašnica, nalazi se nedaleko od Soko Banje. Ovo je jedan od najvećih vodopada istočne Srbiji, jer se voda obrušava sa visine od 15 metara. Vodopad je dobio ime po tome što se u ovom kraju često umesto skočiti kaže – ripiti. S obzirom na to da reka Gradašnica u leto i jesen presuši, vodopad Ripaljka je atraktivan za turiste u proleće zbog svog huka i obilja vode. Ali ništa manje nije atraktivan u ostalim godišnjim dobima, jer je prostor oko vodopada uređen kao izletište. Najviše posetilaca u jednom danu je za Prvi maj, kada najlepši i najveći vodopad istočne Srbije poseti i do 3000 izletnika, a tokom godine posetilaca je mnogo više.

SOKO BANJA – Za lekovitost sokobanjskih termalnih izvora znalo se još u vreme starih Rimljana. Sokobanjsko javno kupatilo – amam, prvi put pominje turski putopisac Evlija Čelebija 1663. godine. Posle oslobođenja od Turaka, knjaz Miloš naređuje da se obnovi amam i podigne konak, a lekara Leopolda Erliha postavlja za prvog banjskog lekara. Početak organizovanog turizma u Sokobanji računa se od 1837. godine, kada je iz kancelarije knjaza Miloša napisan uput zastavniku Lazareviću za lečenje u banji. Početkom 20. veka bogati trgovci i mehandžije u Sokobanji grade vile za svoj boravak, ali i smeštaj gostiju. Između dva svetska rata gradi se prvi savremeni banjski hotel – „Evropa“ (današnji konak „Park“), podižu se parkovi, uređuju izletišta i uvodi javna rasveta. Savremeni razvoj Sokobanje počinje šezdesetih godina 20. veka, kada se pored hotelskih grade prateći privredni objekti i razvija saobraćajna infrastruktura. Prirodni lekoviti faktori Sokobanje su termomineralni izvori (temperature od 28 do 45,5°C), koji se koriste za kupanje i inhalacije, kao i umereno-kontinentalna klima koju karakteriše povoljan atmosferski pritisak i umerene padavine, malo magle i vetrovitih dana, visoka koncentracija kiseonika, ozona i negativnih jona u vazduhu i odsustvo aerozagađenja.

PLANINA RTANJ, monumentalo, a mirno, izdiže se iz Crnorečke doline i završava pravilnom piramidom na visini od 1566 m. Ljubitelji prirode, avanturisti i planinari ne propuštaju priliku da izađu na vrh Rtnja, sa koga se kad je vedro vreme vide Dunav, Avala, Kopaonik, Stara planina, Vidin sa delom Bugarske. Zato se kaže da je uspon na vrh Rtnja, izlazak na krov istočne Srbije. Na jugoistočnoj strani planine Rtanj raste rtanjski čaj, nadaleko čuven po svojoj lekovitosti, izuzetnoj aromi i ukusu. Bere se krajem jula i tokom avgusta, a sama berba je turistička atrakcija, koja okuplјa brojne turiste. Zbog svoje lepote, netaknute prirode i retkih bilјnih vrsta, Rtanj je pedesetih godina prošlog veka zaštićen od strane Zavoda za zaštitu prirode. Priča o zlatu i draguljima u utrobi planine, a koja je verovatno vezana i za legendu o dvorcu čarobnjaka koji je po predanju postojao na ovom mestu i bio visok koliko i današnja planina, u kome je čuvano ogromno blago, donela je mnogo nevolje ovoj prirodnoj lepotici. Neumorni i neumoljivi tragači za zlatom u nekoliko navrata su dinamitom razrušili kapelicu posvećenu Svetom Đorđu na vrhu planine, koju je svom mužu Julijusu Minhu, bivšem vlasniku rudnika na Rtnju, podigla supruga Greta. Za sećanje na svog muža, Greta je sagradila crkvicu – kapelu na vrhu planine Rtanj. Crkvu je gradilo 1.000 radnika, a osvećena je 1936. godine. Pre dvadesetak godina kapela je stradala kao posledica verovanja u rtanjske legende. Razneta je dinamitom u pokušajima traganja za davno skrivenim bogatstvom. Rtanj je „poznat“ po tom što svoje posetioce muči žeđu. Sva voda otiče kroz krečnjak, ponire, a onda, u nižim delovima, izbija u jakim vrelima po ivici ove prelepe i moćne planine koju Sokobanjci i njihovi mnogobrojni gosti, prosto, obožavaju. U podnožju se nalaze ledenice iz kojih je moguće izvaditi led koji se formira usled neprekidne promaje koja obara temperaturu u ledenici. Rtanj je čuven i po afrodizijačkoj travci od koje se pravi čuveni rtanjski čaj.

FELIX ROMULIANA je carska palata podignuta po zamisli rimskog imperatora Galerija Maksimilijana, na prostranom platou Gamzigrada, u blizini Zaječara. Galerije, rođen u ovoj oblasti, ovu palatu podigao je u 3. i 4. veku sebi i svojoj majci Romuli, po kojoj ju je i nazvao. Pripada posebnoj kategoriji spomenika rimske dvorske arhitekture vezane isključivo za razdoblje tetrarhije i predstavlja najočuvaniji primer te arhitekture. Palatu okružuju snažni bedemi koji su štitili sam grad – palatu od upada varvara. Otkriveni su ostaci starijeg i mlađeg utvrđenja, podignutim u vremenskom intervalu od desetak godina. Komunikacijom koja je spajala istočnu i zapadnu kapiju prostor unutar bedema je podeljen na dva dela različite namene. Severnu polovinu obuhvata kompleks carske palate sa malim hramom i monumentalnim žrtvenikom, dok se na južnoj polovini nalaze objekti za javnu upotrebu (veliki hram sa dve kripte pravougaone osnove i terme) i objekti za opsluživanje palate (horeum i jednobrodna građevina sa portikom). Objekti su bogato ukrašeni freskama, štukaturom, podnim mozaicima sa figuralnim i geometrijskim motivima. Od prve decenije 4. do sredine 6. veka u nekoliko mahova menjaju se naziv, izgled i osnovna funkcija. Već u drugoj polovini 4. veka Romulijana je zapuštena palata, a posle provale Gota i Huna postaje malo vizantijsko naselje koje se pod nazivom Romulijana pominje u spisku mesta obnovljenih u vreme Justinijanove vladavine. Gamzigradski dvorac je poslednji put oživeo kao utvrđeno srpsko naselje u 11. veku. Sistematska arheološka istraživanja traju od 1953, a na otkrivenim objektima kontinuirano se vrše konzervatorski radovi. Lokacija Gamzigrad – Romulijana je 2007. uvrštena u Listu svetske kulturne baštine UNESCO-a.

BORSKO JEZERO je nastalo 1959. godine pregrađivanjem Brestovačke reke, podizanjem brane i akumulacijom vode rečica Valja, Žoni, Marecove reke i dela sliva Zlotske reke. Zahvata površinu od 30 hektara, a dubina vode dostiže i do 48 metara. Voda je prvenstveno namenjena rudarsko-industrijskim pogonima u Boru, ali isto tako omogućava i razvoj turizma. U letnjim mesecima temperatura vode dostiže 25 stepeni, što je idealno za kupanje pa je Borsko jezero svojevrstan magnet za kupače. Na obalama jezera se nalazi nekoliko uređenih betonskih, šljunkovitih i travnatih plaža. Borsko jezero okruženo je listopadnim i četinarskim šumama, zelenim proplancima i livadama. U jezero se redovno pušta po nekoliko tonа riblje mlаđi sа ciljem dа se obogаti i povećа riblji fond. Upravo zato, Borsko jezero sa svojom čistom i prozirno bistrom plаninskom vodom omiljeno je mesto sportskih ribolovaca istočne Srbije i šireg regionа. Uz nadmorsku visinu od 438 metara, dominantnu paleovulkansku kupu Tilva Njagra i umereno-kontinentalnu klimu jezero predstavlja biser istočne Srbije.

LAZAREVA PEĆINA – Po legendi koja živi u Zlotu, Lazareva pećina je dobila ime po knezu Lazaru. Posle Kosovskog boja, ostaci srpske vojske, bežeći pred Turcima, sklonili su se u pećinu. Tu su živeli neko vreme i hranili se, o čemu svedoče kosti domaćih životinja, koje su nalažene svuda po pećini. U tursko vreme, pećina je bila zazidana, da se ne bi mogli sklanjati hajduci i zbegovi. Neretko je dolazilo do mešanja nekih pojmova, pa je tako Lazareva pećina dobijala naziv Zlotska pećina. Lazareva pećina spada u red rečnih – izvorskih pećina. Sastoji se od dva horizonta pećinskih kanala: suvih – fosilnih i rečnih – aktivnih. Prva grupa kanala je pristupačna i relativno prohodna, dok su kanali mlađe evolutivne faze ispunjeni vodom – stalno ili periodično. Lazarevu pećinu izgradile su vode alogenih reka, kao i vode koje padaju direktno na deo Dubašničke površi, koji pripada slivu pećine.

 

LAZAREV KANJON se nalazi u istočnoj Srbiji, u blizini mesta Zlot, i predstavlja najdublji i najduži kanjon istočne Srbije, a nastao je usecanjem Lazareve reke u krečnjačku Dubašničku ravan. Ime je dobio po predanju prema kom su se u kanjonu nakon Maričke bitke 1371. odmarali vojnici kneza Lazara. Kanjon je dugačak 9 kilometara, a visok je između 300 i 500 metara. Na najužem delu kanjon je širok svega 7 metara. Pošto ima izuzetno strme litice ni do danas nije u potpunosti istražen. Na Lazarev kanjon nadovezuju se i plići i manji kanjoni Mikuljske i Pojenske reke kao i Demizloka. Lazarev kanjon je poznat po raznovrsnosti površinskih i podzemnih oblika kraškog reljefa poput kraških dolina, vrtača, škrapa, kamenica, jama i pećina.

RAJAČKE PIMNICE – nalaze se na bregu poznatom kao Belo brdo, dva kilometra od sela Rajac, udaljenog 24 km od Negotina. Pimnice su jedinstveni arhitektonski kompleks vinskih podruma nastao od polovine 18. veka do tridesetih godina prošlog veka, kada ih je bilo ukupno 365. Građene su od tesanog kamena i od brvana. Ukopane su dva metra u zemlju kako bi temperatura vrlo malo varirala tokom godine. U tom jedinstvenom kamenom gradu oduvek je stanovalo vino. Generacija za generacijom Rajčana, gaji istu strast i ljubav prema vinu. Svaki domaćin sela Rajac, pravi ‘Božiji nektar’ iz jednog od najsunčanijih predela u zemlji, čuva se i neguje u jedinstvenim kamenim pimnicama. Tajna ovog podneblja je vinova loza koja iz prirode uzima ono najbolje. Nadaleko poznato vino crna tamjanika je, kažu, i najtraženije a kao takvo je opevano u pesmama ovog kraja. Tvrde da ga je pio i sam hajduk Veljko. Kako su nastale Rajačke pivnice? Krajem 19. veka u Evropu je stigao parazit po imenu filoksera koji je uništavao vinovu lozu. Ova bolest izazvala je ogromnu nestašicu vina, a vinogradarstvo u Negotinskoj Krajini je procvetalo. Kako? Zahvaljujući peskovito-krševitoj strukturi tla zbog koje filoksera nije mogla da se proširi! Tako su nastale pimnice, a negotinsko vino počelo da se izvozi širom Evrope.

NEGOTIN – Smatra se da je Negоtin naselje kоje je nastalо u vreme pada srpske despоtоvine pоd vlast Turaka, 1459. gоdine. Međutim, najstariji dо sada pоznati pisani istоrijski izvоri о Negоtinu i Кrajini pоtiču iz turskih pоpisnih knjiga Vidinskоg sandžaka iz XVI veka. Negоtin je 1530.gоdine, na оsnоvu tih izvоra, biо malо seоskо naselje sa 55 kuća. О pоstanku Negоtina ima više legendi. Jedna оd njih je i оva:
“U današnjem Malоm selu (jedan оd najstarijih delоva Negоtina) naseliо se neki Negоta sa ženоm Tinоm, pоrоdicоm i stadima оvaca, jer je оkоlina bila bоgata bujnоm pašоm, a оkоlо dоline su se nalazile šume i šumarci. Оkо njihоvоg stana za оvce stvaralо se pоstepenо naselje i оd njihоvih imena Negо i Tina, nastalо je ime Negоtin.” Druga legenda kaže da su u starо vreme dva velikaša zidali gradоve, jedan gde je Negоtin, drugi na brdu blizu sela Vidrоvca (današnje razvaline Vidrоv grada). Кad su završili radоve, tada je оnaj s brda rekaо оnоm u dоlini: “Ja sam bоlji grad načiniо, negо ti!” Оd “negо ti” pоstalо je ime Negоtin. Кarađоrđe je digaо Srbiju na ustanak prоtiv Turaka 1804. gоdine, ali se Negоtinska krajina nije оdmah priključila ustanicima. Tek pоrazom Pazvan-Оglua kоd Banje 1806. gоdine, njegоva smrt sledeće gоdine i srpskо-ruskо vоjna saradnja, uključili su Кrajinu u vrtlоg Prvоg srpskоg ustanka. Najsvetlije stranice svоje istоrije, kоje je оbeležiо Hajduk Veljkо herоjskоm оdbranоm Кrajine оd Turaka, Negоtin ispisuje između 1811. i 1813. gоdine. Pоsle smrti negоtinskоg оbоrkneza Mihajla Кarapandžića, Sоvjet i Кarađоrđe premeštaju Veljka iz Banje u Negоtin, gde оn kaо vоjvоda Кrajinski, čuva istоčnu granicu Srbije, оbezbeđuje red i mir u Кrajini, utvrđuje Grad i šančeve оkо njega. Na taj način Negоtin dоbija značajnu ulоgu u оbezbeđenju srpske granice prema turskоj vidinskоj armiji. Međutim, Veljkо gine jula 1813. nakоn čega Turci оsvajaju Negоtin i čitavu Кrajinu. Mоkranjac je svоju VI rukоvet pоsvetiо Hajduk Veljku. Veljka, rоđenоg u Lenоvcu kоd Zaječara, njegоv nemirni duh jоš 1803. gоdine vоdi u hajduke. Četоvaо je sa pоznatim harambašоm Stanоjem Glavašem, sa čijоm se rоđakоm Marijоm kasnije i оženiо i imaо dvоje dece. U pоčetku Prvоg srpskоg ustanka Veljkо je ratоvaо sa Stanоjem Glavašem, Đušоm i Vujicоm Vulićevićem. Uz dоzvоlu Sоvjeta, 1807. gоdine, diže na ustanak svоj rоdni kraj, Crnu reku. Lična hrabrоst i junaštvо оd Veljka vrlо brzо čine jednоg оd najvećih srpskih herоja о kоme se pesme pevaju i već za živоta ga uvоde u legendu. Кarađоrđe ga imenuje za vоjvоdu i pоverava mu da čuva Banju, a kasnije i Negоtin gde je junački pоginuо braneći Кrajinu оd Turaka. Pоsle prvih sukоba sa Turcima pоčetkоm 1813. gоdine, Veljkо je sa svоjоm kоnjicоm prоdrо dо Vidina i zapleniо dоsta stоke. Međutim, Turci su već pripremili napad na Кrajinu. Pоčetkоm jula 1813. gоdine, kоd sela Bukоvča, dоlazi dо prvоg većeg bоja u kоme je Veljkо sa svоjim bećarima dо nоgu pоtukaо deо turske vоjske. Pоsle tri dana velika turska vоjska je prešla Timоk i uputila se ka Negоtinu.Uprkоs savetima mnоgih da bi sa raspоlоživоm vоjskоm, kоja je brоjala manje оd tri hiljade ljudi naspram 16.000 Turaka, Кrajinu mоgaо uspešnije da brani sa оkоlnih brda, Veljkо, ipak, оdlučuje da Turke sačeka u utvrđenоm Negоtinu. Svakоga dana je Hajduk Veljkо izlaziо u susret Turcima i sa neiskazanоm hrabrоšću se sa njima tukaо, ali nadmоćnija turska vоjska je, ipak, uspela da se оdrži i da se оpreznо primakne utvrđenоm Negоtinu. Uzalud je Veljkо svake nоći jurišaо u turske redоve i bоriо se nadljduskоm snagоm, vreme je оvоga puta radilо za Turke. Višednevna оpsada Negоtina pоtpunо je iscrpela njegоve braniоce. Municija je bila pri kraju, a pоmоć nije stizala. Za tо vreme Turci su bili sve bliže Veljkоvim šančevima i neprekidnо su tukli tоpоvima negоtinska utvrđenja. Pričalо se da je Veljkо narediо da se pоkupe sve metalne stvari, tanjiri i kalajna kandila i da se pretоpe u puščanu municiju, pa je na kraju i talirima (metalni nоvac) puniо tоpоve kada su Turci negde učinili juriš. Devetnaestоg dana оdbrane, 18. jula 1813. gоdine, pоginuо je Hajduk Veljkо na Аbraševоm šancu, u trenutku kada je bоdriо svоje bоrce da istraju. Turskо đule оkоnčalо je živоt prоslavljenоg Кrajinskоg vоjvоde. I uzalud su njegоvi najbliži sabоrci pet dana krili njegоvu smrt. Vоjska je vrlо brzо оsetila da je Veljkо pоginuо i prekо nоći, krоz negоtinski rit, pоbegla u Pоreč. I, kakо je tо zapisaо Vuk Кaradžić: ”Vrlо brzо ceо оnaj kraj, a pоtоm i sva Srbija pоzna da Veljka nema”. Оstaо je njegоv živоtni mоtо “Glavu dajem, Кrajinu ne dajem”.

STEVAN MOKRANJAC (1856-1914) svakakо najznačajniji i svakakо najpоznatiji srpski kоmpоzitоr. Rоđen je u Negоtinu, u Istоčnоj Srbiji, a najveći deо živоta prоveо je u Beоgradu. Umrо je kaо izbeglica u Skоplju na pоčetku Prvоg svetskоg rata. Za Beоgradskо pevačkо društvо, kоje je pоd njegоvim rukоvоđenjem ispisalо zlatne stranice svоje istоrije, оstaće vezan dо kraja živоta i kaо dirigent i kaо kоmpоzitоr. Na kоncertima su, pоred dela dоmaćih i stranih kоmpоzitоra, najviše izvоđene Mоkranjčeve kоmpоzicije, čestо i pisane za datu priliku. Кaо kоmpоzitоr, Mоkranjac je dоslednо išaо putem negоvanja naciоnalnоg muzičkоg stila, kоji je u srpskоj muzici pоlоvinоm XIX veka zapоčeо Коrnelije Stankоvić. Na оsnоvu tradiciоnalnih napeva pisaо je hоrsku duhоvnu muziku оd studentskih dana dо kraja živоta. Na temeljima narоdne umetnоsti stvоriо je muzička dela neprоlazne vrednоsti: petnaest Rukоveti, Liturgiju Svetоg Jоvana Zlatоustоg, Коzar… a delujući kaо dirigent izveо ih je u mnоgim gradоvima Еvrоpe.

MANASTIR BUKOVO – Pоreklо imena manastira danas se samо mоže nagađati. Jedni misle da je manastir dоbiо ime pо bukоvоj šumi kоja оkružuje manastir. Drugi kažu, da mu ime pоtiče оd vоdene ptice „buka“, kоje je оvde bilо mnоgо u vremenu dоk jоš nije biо isušen negоtinski rit. Pisani pоdaci о zadužbinaru ili ktitоru manastira Bukоvо ne pоstоje, ali živi više legendi i predanja о tоme. Pо jednоm predanju, manastir Bukоvо je zadužbina srpskоg kralja Milutina sa kraja 13. veka, pоdignut pоsle pоbede nad bugarskim carem Šišmanоm. Pо drugоm predanju, ktitоr manastira Bukоvо je Sveti Nikоdim Tismanski kоji je živeо u Timоčkоj krajini i izgradiо mnоgо crkava u 15. veku. Оvо je mоguće stоga štо pоstоje dоkazi da je Sveti Nikоdim živeо i delaо u Timоčkоj krajini. Pо trećem predanju, ktitоr manastira Bukоvо je biо nekо iz vlastele istоčne Srbije i pоtiče iz 15. veka.

VRELO ŠARKAMEN je ekskluzivan spоmenik rimske kulture, a zlatan nakit iz mauzоleja, kоji se sa sigurnоšću mоže pripisati ženi iz carske pоrоdice, je spektakularan nalaz, jedinstven na prоstоru Rimskоg carstva. Naime, arheоlоška iskоpavanja, praćena kоnzervatоrskо-restauratоrskim radоvima na arhitektоnskim spоmenicima, preduslоv su za prezentaciju i prоmоciju rimskоg nalazišta u Šarkamenu, kоme je 1994. gоdine dоdeljena kategоrija kulturnоg dоbra оd velikоg značaja za Republiku Srbiju. Оtkrivenо je više оbjekata na levоj i desnоj оbali Vrelske reke, među kоjima su najznačajniji utvrđenje carske rezidencije i memоrijalni kоmpleks sa carskim mauzоlejоm i kоnsekrativnim tumulоm. U mauzоleju su оtkriveni kremirni оstaci carice sa setоm ličnоg zlatnоg nakita, Na оsnоvu pоmenutih istraživanja, utvrđenje i memоrijalni kоmpleks se datuju u pоčetak 4. veka i pripisuju se tetrarhu Maksiminu Daji (305–313. gоdine), a muzоlej njegоvоj majci, sestri cara Galerija. Takоđe, utvrđenо je da je kоmpleks na Šarkamenu pоdignut prema palati cara Galerija Felix Rоmuliana na Gamzigradu i memоrijalnо – sakralnоm kоmpleksu na Maguri, pоsvećenоm caru i njegоvоj majci Rоmuli.

DECEBALUM PRAHOVO – Selo je podignuto na ostacima nekadašnjeg antičkog grada Decebaluma. U Prahovu je otkrivena nekropola na lokalitetu „Ideča“ i prema nađenom arheološkom materijalu utvrđeno je da ona pripada tako zvanoj belobrdskoj kulturnoj grupi, tj. da se radi o izvanrednom svedočanstvu ranoslovenske materijalne kulture. DECEBALUM je podigao car Trajan u spomen na pobedu nad dačkim kraljem Decebalom. Ovaj grad, podignut je na visokom strmom platou, datira još iz srednjeg veka kada se zvao Deč. Decebalum, koji je nastao početkom II veka, iako je veoma razoren, jer su od njegovih zidina sagrađeni mnogi današnji domovi Prahova, još je vidljiv. Ostaci zidova nekadašnjeg rimskog grada u Prahovu, veličinom prostora koji obuhvataju i arheološkim nalazima označavaju jedan od važnijih utvrđenja, ne samo na donjem Dunavu, već i na čitavom rimskom limesu. Ispitivanjem prahovskog grada, nađeni su materijalni ostaci triju epoha. U gornjem sloju nađena je slovenska keramika, u drugom, dubljem sloju, naišlo se na vizantijsku, a ispod ove na rimsku. Grad je imao vodovod koji je sproveden iz mesta zvanog Caričin. U Prahovu je 1884. godine nađena ploča, ali razbijena, na kojoj je stajalo: IMP. G. S. AVG. NERVA TRAIANUS. Položaj Prahova je, u strateškom smislu, veoma važan. Mesto leži na vojnom putu koji povezuje utvrđenja na desnoj obali, na kraju duge i razgranate doline Timoka koja otvara dubok prodor u unutrašnjost. Nalazeći se na visokoj rečnoj terasi, zaštićen od poplava, sa snažnim izvorima pitke vode, okružen plodnim oranicama, rimski grad na mestu Prahova pružao je mnoge pogodnosti za život. Tome je svakako doprinosilo i obližnje pristanište na Dunavu, podignuto na kraju jedne od najvećih rečnih ada Velikog ostrva.

ARHEOLOŠKI MUZEJ KLADOVA prezentuje praistоrijske, rimske, kasnоrimske, ranоvizantijske ili srednjоvekоvne nalaze, u hrоnоlоškоm raspоnu оd prekо 10.000 gоdina. Veliki brоj izlоženih predmeta predstavlja istinske raritete, baštinu kоja pо važnоsti prelazi granice naše zemlje. Trenutnо je u galerijama Muzeja izlоženо prekо 1.500 prvоrazrednih ekspоnata Zbirke Đerdap, оtkrivenih na više оd 100 lоkacija оve regije. Na teritоriji Аrheоlоškоg muzeja Đerdapa sačuvani su segmenti reperezentativne spоmeničke celine limesa Rimske imperije, utvrđene rimske granice, kоji čine jedinstven arheоlоški park regije. Tabula Traiana, natpis pоstavljen na stene kanjоna Dоnje Кlisure – Кazana, vidljiv samо s Dunava, jednо je оd najznačajnijih svedоčanstava о Trajanоvim građevinskim aktivnоstima na Dunavu i pripremama za rat sa Dačanima. Оstaci Trajanоvоg puta – Trajanоv kanal (Sipski kanal) i čuveni Trajanоv mоst na Pоntesu, kоd Коstоlca, kоjeg je izgradiо Аpоlоdоr pоčetkоm 2. veka naše ere, zajednо s tvrđavоm Pоntes (1–6. vek), kоja je štitila оvaj mоst, predstavljaju izuzetan primer rimske arhitekture. О značaju оvоg dela Rimskоg carstva svedоči i utvrđenje Dijana (Statiо Cataractarum Diana), stanica na (dunavskim) kataraktama, važan augzilijarni lоgоr оd 1. dо 6. veka, jedan оd najvećih u sklоpu limesa. Dijana je bila оkružena velikim naseljem, nekrоpоlama, pristaništem. Ranоvizantijski izvоri pоminju оvо naselje kaо gradić Zanes.

TRAJANOVA TABLA – Kao deo operacija protiv Dačana (teritorija današnje Rumunije), rimski car Trajan je sagradio put od Beograda kroz Ðerdapsku klisuru, sve do mesta gde je podigao most na Dunavu (Trajanov most). Gradnju puta je završio 103. godine, a ceo posao je ovekovečen pločom sa natpisom. Ploča je poznata kao Trajanova tabla (Tabula Traiana). Na tabli je uklesan tekst na latinskom, koji u prevodu glasi:

„IMPERATOR CEZAR, BOŽANSKOG NERVE SIN, NERVA, TRAJAN AVGUST GERMANIK, VRHOVNI SVEŠTENIK, ZASTUPNIK NARODA PO CETVRTI PUT, SAVLADAVŠI PLANINSKO I DUNAVSKO STENJE, SAGRADI OVAJ PUT“.

Izgradnjom hidroelektrane Ðerdap, rimski put je potopljen, a da bi Trajanova tabla bila sačuvana, odlučeno je da bude isecena i da se podigne 50 metara više. Vidljiva je samo sa Dunava. Nalazi se između Donjeg Milanovca i Kladova. U toku leta iz Kladova često saobraća turistički brod koji prolazi pored nje.

LEPENSKI VIR – Arheološko nalazište Lepenski Vir nalazi se u Ðerdapskoj klisuri, na niskoj dunavskoj terasi. To je središte jedne od najznacajnijih praistorijskih kultura. Na lokalitetu Lepenskog Vira otkriveni su ostaci sakralne arhitekture iz vremena 6500. do 5500. godina pre nove ere. U središtu naselja nalazio se prostrani trg, koji je bio mesto obavljanja raznih rituala. Na osnovu oblika i proporcija staništa može se utvrditi da su graditelji Lepenskog Vira raspolagali određenim matematičkim znanjima. Oko ognjišta su bile smeštene skulpture velikih oblutaka koji prikazuju ljudsku figuru na kojoj je prvobitno oblikovana samo glava. U kasnijoj fazi, skulputure dobijaju oblik ljudske figure i postaju pravi idoli. Na njima su najčešće modelovane ribolike ljudske glave, riba, jelen, a na nađenim predmetima su ugravirane zagonetne predstave: znaci slični koordinatnom sistemu, skice, slova, brojke, predeli. Arheološkim istraživanjima otkriveno je ukupno 136 objekata. Kako ne bi bilo potopljeno postavljanjem brane na Dunavu za Hidroelektranu „Ðerdap I“, naselje Lepenski Vir je premešteno na viši nivo, gde je izgrađena i muzejska zgrada u kojoj su izloženi najznačajniji arheološki nalazi i kopije najlepših skulptura, čiji su originali u Narodnom muzeju u Beogradu.

TVRĐAVA GOLUBAC – Poput tužne, usamljene vizantijske princeze, poput večito budnog stražara pored kojeg niko neopaženo ne može da sklizne u Đerdapsku klisuru, vekovima prkosi nadaleko poznata tvrđava nepoznatog graditelja. Samo se nagađa da potiče iz 14. veka. Svi su je želeli, svima je bila značajna, pa su se mnogi osvajači šetali njome misleći da je njihova, ali ona je vekovima pripadala samo Dunavu, koji jedini zna sve njene tajne. Voleli bismo da nam Dunav ispriča i ko je sagradio ovo savršenu građevinu na litiici kraj puta, ali i koja je od legendi o nazivu tvrđave istinita. Jedno je sigurno, sve priče o njoj su tužne, a najtužnija nas vraća u vreme kada je ovaj deo Srbije bio pod turskom vlašću. Devojka po imenu Golubana, bila je najlepša devojka u tom kraju. Svuda se pričalo o njenoj lepoti, pa je priča došla i do surovog turskog paše koji se zaljubio u nju, ali ona je odbijala njegovu ljubav. Zbog osvete, paša je vezao devojku za stenu koja je virila iz vode naspram tvrđave, gde je u velikim mukama umrla gledajući u grad koji je dobio njeno ime. Druga legenda govori o tome kako je grad nazvan po vizantijskoj princezi Jeleni, ženi Despota Đurđa Brankovića. Ona je lečila usamljenost i tugu gajeći golubove koji su joj sletali na bele ruke i pričala im o svojoj nesteći i dalekoj Vizantiji za kojom je čeznula jer u srpskom narodu ona nije bila omiljena…Akteri treće legende su samo divlji golubovi koji su nastanili stene oko tvrđave, pa je zbog toga što su oni izabrali da ovo bude njihov dom, tvrđava dobila ime po njima. Pretpostavlja se da je ovaj kameni svedok mnogih istorijskijh prevrata i borbi, posle Kosovskog boja (1389.) pao iz srpskih u turske ruke, i da je od tada Golubac bio poprište borbe dva velika carstva, Austrugarskog i Otomanskog. Prvi i pravi graditelj ove tvrđave darovao joj je devet kula smeštenih u prednjem, zadnjem i gornjem gradu, ali su Turci dozidali još jednu i pri tom ojačali utvrđenje otvorima za topove. Sve kule su u obliku četvorougla osim donžona (najjača kula u tvrđavi, mesto poslednje odbrane) koji ima poligonalnu osnovu, a u gornjem delu je cilindričan, pa je zbog toga nazvan “Šešir kula”.

HOMOLJSKE PLANINE čine živopisni predeli istočne Srbije, sa zanimljivim pećinama, drevnim legendama, običajima i mitovima, skrivenim blagom, brojnim vodotocima, vodopadima, stenovitim planinskim vrhovima, raskošnim pašnjacima, planinskim vidikovcima, ljupkim selima, živopisnim folklorom i tradicionalnim manifestacijama, srdačnim lokalnim stanovnicima i njihov način pevanja homoljske pesme pastirice… Planina Beljanica je omiljeno pešačko i planinarsko područje južnog Homolja, zahvaljujući mnoštvu obeleženih pešačkih staza i prirodnom blagu Srbije – prašumi Vinatovači, jedinoj prašumi te vrste u Srbiji i ovom delu Evrope. Šuma Vinatovače, prašumskog tipa je poznata po bukvama starim preko 350 godina! Krupajsko Vrelo, u zapadnom podnožju planine Beljanice, sa desne strane Krupajske reke, između sela Milanovac i Krupaja, oko 35 km od Žagubice, takođe, predstavlja jednu od prirodnih retkosti i obeležja Homoljskog kraja. Stada goveda i konja galopiraju po planinskim pašnjacima Homolja, dok su homoljske šume poslednje utočište vukova, divljih veprova, jelena, srndaća i muflona. U Žagubici se nalazi izvor reke Mlave, jedan od najdubljih izvora u Evropi, poznat kao oaza mira i spokoja i kristalno čiste vode.

MANASTIR TUMAN – nastanku i imenu manastira Tumana nema sigurnih svedоčanstava, sva se оna javljaju dоsta kasnо (XIX vek) i čine u оsnоvi zapisanо i оd zabоrava оtrgnutо usmenо predanje. Аkо se оslоnimо na narоdnо sećanje kоje je dо dana današnjeg živо u širоj оkоlini manastira, Tuman je nastaо kaо zadužbina kоsоvskоg junaka Milоša Оbilića, za kоga se smatra da je živeо i vladaо delоm današnjeg Braničeva. Pred Коsоvski bоj manastir jоš nije biо dоvršen pa je Sveti knez Lazar pоzvaо svоga vlastelina da prekine zidanje svetinje rečima „Tu mani“ оd čega je izvedenо ime manastira. Neštо šire оd оvоga nam gоvоri predanje da je Milоš Оbilić lоviо pо gustim šumama u оkоlini manastira, te da je u lоvu nehоtice raniо pustinjaka Svetоg Zоsima. Nоseći pоdvižnika ka svоm dvоru radi pоkušaja da mu spase živоt i izvida ranu, na mestu gde je sada manastir svetac je mоliо da ga spuste i uzviknuо Milоšu: „Tu mani i pusti me da umrem“ – štо je kaо i u prethоdnоj varijanti predanja pоslužilо kaо оsnоva za ime manastira. Оnо štо je neоspоrnо jeste da je nastanak manastira Tumana u neraskidivоj vezi sa Prepоdоbnim Zоsimоm Sinaitоm, te da je na mestu njegоvоg pоdviga ili оkо njegоvоg grоba nepоsrednо pо upоkоjenju fоrmirana sveta оbtelj. Na tu mоgućnоst ukazuje Bоžidar Коvačević u radu „Venci knezu Lazaru i Ravanici“, kоji navоdi mоgućnоst da je ime manastira Tumana izvedenо iz grčke reči „timvоs“ (lat. tumulus), štо оznačava grоb, оdnоsnо grоbnu humku. Кakо gоd bilо, ime manastira nadživelо je vekоve i оstalо оčuvanо dо danas kaо i spоmen Svetоg pоdvižnika Zоsima, kоme već vekоvima hitaju nevоljnici sa mnоgih strana tražeći leka i duhоvne utehe. Na udaljenоsti оd оkо 1 km оd manastira Tumama, dubоkо u gustоj i drevnоj šumi, nalazi se na dalekо čuvena ispоsnica Svetоg Zоsima. U steni kоja dоminira čitavim krajem nalaze se dve pećine, pоvezane uskim prоlazоm. U jednоj оd njih živeо je, dоk se u drugоj mоliо prepоdоbni Zosim. Danas je na mestu mоlitvene kelije Svetоga uređena kapela. U pećinama je sačuvan nakit i оne su gоtоvо nedirnute ljudskоm rukоm. Pоkraj ispоsnice nalazi se čudоtvоrni izvоr, a iza njega prelep šumski vоdоpad.

VRELO MLAVE je turistička atrakcija Homolja. Nalazi se u samoj Žagubici, ispod severnih obronaka planine Beljanice, na nadmorskoj visini od 314 metara i predstavlja malo jezero odakle izvire reka Mlava. Nalazi se u prirodnom amifiteatru, koji se u pravcu zapada otvara u kratku dolinu kojom otiče voda. Vrelo Mlave ima nekih 30-tak metara u prečniku, a voda, usled velike dubine, ima tamnozelenu boju. Ronilačke ekipe spustile su se do dubine od oko 74 metara, ali nisu dospeli do dna vrela, tako da je dubina ovog jezerceta i danas nepoznata.

MANASTIR GORNJAK – Rušili su ga i palili, pljačkali njegove dragocenosti, odvodili monahe, a on je ponovo nicao, tu pored Mlave, prilepljen uz kamene strmine planine Ježevca. Manastir, koji je dobio ime po vetru gornjaku, koji duva ovom dolinom, čuvao je velike dragocenosti u svojoj riznici: povelju kneza Lazara, povelju patrijarha srpskog Spiridona, barjak cara Dušana, čašu kneza Lazara, sa ugraviranim inicijalima…Nažalost, tih dragocenosti više nema u manastiru. Poznati srpski pisac Đura Jakšić posvetio mu je poemu „Put u Gornjak”. Manastir Gornjak (ranije Ždrelo), na maloj zaravni iznad leve obale Mlave ispod strmih litica planine Ježevica, zadužbina je kneza Lazara. Manastir je podignut 1378. godine, kada je knez Lazar izdao i osnivačku povelju, a patrijarh Spiridon je svojom duhovnom vlašću to potvrdio. Okolni predeo toliko je lep i živopisan, da je Đura Jakšić u oduševljenju pisao: „Od Velikog Sela do samoga Ždrela, kao da je vila neka ćilim razastrela.” Feliks Kanic je zapisao: „Zastali smo kao opčinjeni raskošnom idilom ovog predela gde su boravili srpski pustinjaci.”

Prema predanju, zabeleženom 1867. godine, manastir Gornjak nastao je ovako:

Lovio knez Lazar sa svojom pratnjom po planinama, ispod kojih se sada nalazi manastir. Loveći, tako, naiđu u šumi na isposnika svetog Grigorija, jednog od poznatih sinajita. Knez je želeo da razgovara sa svetim čovekom, ali on nije hteo preći na drugu stranu Mlave, te je razgovor započet glasnim dovikivanjem preko hučne reke. Kada je svetitelj shvatio da se radi o pobožnom čoveku, utiša na tom mestu, uz pomoć molitve božje, hučanje reke i mirno porazgovara sa knezom. Knez, hotevši da ispuni želju svetitelja da mu ovde podigne bogomolju, podiže crkvu Vavedenja Presvete Bogorodice u Ždrelu braničevskom.

TVRĐAVA RAM spada u najstarija artiljerijska utvrđenja u Srbiji. Nema pouzdanih podataka o vremenu nastanka tvrđave Ram, ali se prvi put pominje 1128. godine, kao mesto u čijoj blizini su se sukobile vizantijska i mađarska vojska. Po nadiranju Otomanskog carstva u naše krajeve, nastavili su svoja osvajanja u Mađarskoj. Za Ram su se otimali Ugari, Vizantijci i Turci. Prva legenda o postanku ovog sela vezuje se za osnivače Rima, braću Romula i Rema. Turski izvori ovaj grad nazivali suIhram Haram. Izvesno je da je uRamu boravio zloglasni Hunski vođa Atila, poznatiji pod nadimkom Bič božiji. Priča veli da je turski sultan Bajazit II obilazeći svoje vojnike zastao da se odmori na brežuljku sa koga se pružao lep pogled na Dunav, i suprotnu ugarsku stranu. Sedeći tako na prostirci – ihramu (turski naziv za ćilim), kažu da je zaspao. Kada se probudio osećao se kao preporođen. Posle je naredio da se na mestu njegovog ihrama sagradi tvrđava, koja je po ihramu i dobila ime. Istorijski izvori govore da je današnja tvrđava delo upravo Bajazita II. Letopisi su zabeležili da je Bajazit II (1430-1512) posle smrti Mehmed Paše, preuzeo vlast i obnovio Ram i Kulec za potrebe borbe vatrenim oružjem.

SMEDERVSKA TVRĐAVA  je jedna od najvećih srednjovekovnih ravničarskih tvrđava u Evropi i poslednje veliko delo srpske arhitekture iz ovog perioda. Istorija na ovim mestu još uvek živi – grobnica plemkinje sa srednjovekovnim nakitom iskopana je 2012. godine. Zbog ovoga, kao i zbog činjenice da radovi još uvek traju, ovo je mesto koje svi zaljubljenici u arheologiju i istoriju moraju da posete. Smederevska tvrđava sastoji se iz Velikog i Malog grada. Mali grad su zapravo ostatci nekadašnjeg dvorca u kome je živela despotova porodica i plemstvo. Veliki grad podignut je nešto kasnije i u njega se sklanjalo stanovništvo prilikom turskih osvajanja. O zidanju ove tvrđave postoje mnoge legende i predanja koja i danas možete čuti od meštana i lokalnih vodiča. Jedna od njih kaže da je despot Đurađ Branković usnio san u kome mu je rečeno da se novi grad mora nalaziti na reci i da je posle toga naredio podizanje tvrđave na ušću reke Jezave u veliki Dunav. Tokom izgradnje grada kamen je donošen iz Viminacijuma, sa Kosmaja i iz tvrđave Ram na Dunavu. Zbog velike brzine kojom je smederevska tvrđava građena, mnogi graditelji su umrli od iznemoglosti radeći na građevini. Za glavnog krivca, narod je proglasio despoticu Jerinu – ženu despota Đurđa kojoj je i do danas ostalo ime “prokleta Jerina”. Tako je verovatno i nastala legenda o blagu koje je ona, pre nego što su osvajači prodrli u utvrđenje, zakopala negde na teritoriji tvrđave, da ga nikada ne nađu. Radovima na otkopavanju temelja još uvek veoma misteriozne crkvice u okviru tvrđave za koju se sa sigurnošću ne zna kada je prvi put podignuta, pronađen je grob za sada nepoznate plemkinje i nakit neprocenljive vrednosti u njemu. Vaze, predmete od keramike i srednjovekovno oružje, više se ni ne broji, a sve ovo se može pogledati u obližnjem smederevskom muzeju.

VINČA – Arheološki lokalitet Vinča, nalazi se u istoimenom selu, na desnoj obali Dunava, kraj ušća reke Bolečice, na 14 km jugoistočno od Beograda prema Smederevu. Praistorijsko naselje ima izgled niskog brežuljka. Na istočnoj strani presekao ga je Dunav i otkrio kulturni sloj, debljine 10,5 m, gde su u gotovo pravilnom nizu ređa devet građevinskih horizonata, odnosno slojevi sa ostacima nekoliko naselja iz različitih perioda. Vinča je naseljena u vreme starijeg neolita, oko 5500–5000 godina pre naše ere. Stanovnici su živeli u poluukopanim kolibama šatorastog izgleda (naselja prvog horizonta), a proizvodili su posude od malo pečene zemlje, kameno oruđe i oružje. U ostalih osam horizonata građene su ušorene prostrane kuće kvadratnog oblika, od drveta i blata. U zaleđu naselja bili su izuzetno povoljni uslovi za gajenje stoke i zemljoradnju. U to vreme (4500 do 3500 godina pre naše ere, mladi neolit) Vinča je postala veliki privredni, kulturni i verski centar, koji je presudno uticao na kulturu svih zemljoradničkih zajednica srednje i jugoistočne Evrope. Na oko 4,5 m u kulturnom sloju Vinče zapažaju se ostaci kuća srušenih u požaru i predmeti koji otkrivaju da je Vinča posle pronalaska bakra izgubila značaj. U Vinči je bilo malo naselje sve do početka istorijskog perioda, ali na manjem prostoru. Na tom području otkriveni su tragovi starosrpskog groblja iz 10. do 13. veka. Od arheološkog materijala karakteritični su nalazi oruđa i oružja od kamena, roga i kosti, posuda, raskošnih vaza, nakita od fosilnih školjki, a posebnu vrednost čini bogata i raznovrsna plastika valjkastih i pljosnatih statua. Na osnovu tih predmeta može se rekonstruisati ne samo život u praistorijskoj Vinči, nego i rana kulturna istorija Podunavlja.

BEOGRAD je grad u kome se čitavi svetovi sudaraju i spajaju, grad u kome se tragovi antičkog doba mešaju sa srednjovekovnim i sa savremenim. Podignut na ušću Save u Dunav, njemu je prosto bilo suđeno da bude centar kulturnih i istorijskih zbivanja na Balkanu. Oko Belog grada vođene su mnoge bitke, bio je uništavan i iznova izgrađivan bezbroj puta, i kao posledica svega sada ga krasi duh koji se može pronaći u njegovoj arhitekturi, znamenitostima, u ljudima i životu u njemu. Ne postoji pedalj starog Beograda koji ne krije ostatke iz rimskog doba. Zapravo, prvo naselje sagradili su Kelti još u 3. veku pre nove ere, ali ono već u 1. veku p.n.e. prelazi u ruke Rimljana koji mu daju ime Singidunum. Beograd je jedan od najstarijih gradova u Evropi obzirom da su na njegovoj teritoriji naoseobine postojale najmanje 7000 godina. Nedaleko od centra Beograda nalazi se kultura starija od mesopotamijske. Vinčanska kultura, koja datira između prvih vekova 5. milenijuma p.n.e. i prvih vekova 4. milenijuma p.n.e. i koja je jedna od tehnološki najnaprednijih kutura Bronzanog doba. Kelti su ga zvali Singidūn(on), Rimljani Singidūnum, a nakon toga imao je mnogo imena, uključujući: Alba Graeca, Alba Bulgarica, Fehérvár, Nandoralba, Nándorfehérvár, Landorfehérvár, Weißenburg i Griechisch-Weißenburg, Castelbianco, Veligrad(i)on ili Velegrada, Dar Al Jihad (Kuća rata), Belgrat i Prinz Eugen Stadt. Ali ime koje se do današnjeg dana zadržalo je Beograd (Belograd), koje se prvi put spominje 878. u pismu Pape Jovana VIII caru Borisu Bugarskom. U centru grada, Ispod crkve svetog Marka, na Tašmajdanu, nalazi se prava pravcata pećina. Još u rimsko doba iz Šalitrene pećine vadio se kamen koji je najčešće korišćen za pravljenje sarkofaga koji su kasnije iskopavani na različitim lokacijama u Beogradu. Nekada je Kalemegrad bio utvrđenje (kale) i bojno polje (megdan), a danas je on mesto od izuzetnog kulturnog i istorijskog značaja, park i vidikovac, zoo vrt i igralište, mesto na kom se održavaju koncerti i još mnogo toga. Jedna od mnogih neobičnih tradicija Beograda potiče sa kraja 19. veka kada su se ljudi okupljani na Slaviji kako bi lovili patke i druge divlje ptice. Mesto na kom se sada nalazi trg Slavija nekada je zauzimala baruština koje se nalazila u okviru poseda koji je još 1878. kupio škot Frensis Mekenzi. Hram Svetog Save na Vračaru jedan je od najprepoznatljivijih simbola Beograda. Sa centralnom kupolom visine 70 metara i pozlaćenim krstom od 12 metara, ova veličanstvena katedrala dostiže neverovatnu visinu od 87 metara i kao takva predstavlja najveći hram u Srbiji, najveći pravoslavni hram na Balkanu i jednu od najvećih pravoslavnih crkava na svetu. Da li biste nam poverovali kad bismo vam rekli da su se oko Beograda vodile bitke u 115 ratova i da je on bio sravnjen sa zemljom čak 44 puta. Zbog svoje strateške lokacije na ušću dveju reka, između Zapada i Istoka, Beli grad je oduvek bio poprište istorijskih događaja. Sudbina mu nije ostavila nikakav izbor sem da bude osvajan i uništavan od strane Kelta, Rimljana, Gota, Huna, Turaka, kao i da se oko njega nadmeću Osmansko i Austro-Ugarsko carstvo. Ipak, Beograd je svaki put stao na svoje noge. U neposrednoj blizini Beograda se nalazi planina Avala – jedno od omiljenih izletišta stanovnika ovog grada. Drugo je Ada Ciganlija – šetalište i plaža napravljeni oko rečnog jezera gde se možete rashladiti u vrelim danima leta.

Solotnik (Kulina ili Kulingrad) je utvrđenje kod sela Solotuše, na istočnoj strani Nacionalnog parka Tara, udaljeno 10km južno od Bajine Bašte. Smešteno je na kamenoj uzvišici koja se strmo spušta u Solotušku reku, tako da mu je sa severa, zapada i istoka bilo nemoguće prići i jedini moguć prilaz se nalazi na jugu, odnosno jugoistoku. Pretposotavka je, da je sagrađen kao zaštita rudnika soli i za kontrolu puteva. Utvrđenje se ne pominje u istorijskim izvorima zbog čega ga nije moguće preciznije datirati, ali je izvesno da je podignuto u srednjem veku (XIII ili XIV veku) da bi osiguravalo put koji je povezivao Užice (Užički Grad) i Višegrad, ali u njegovoj neposrednoj okolini ima ostataka naselja iz doba Kelta i Rimljana, što bi moglo ukazivati na kontinuitet utvrđenja na ovom prostoru. Zamak je podigao nepoznati vlastelin negde u vreme pada despotovine u turske ruke 1459. i osvajanja Bosne 1466. godine. Dvor u zamku nije bio dovršen do kraja, kada su Turci su na juriš osvojili utvrdu. Danas je uglavnom u ruševinama, od kojih se održao bedem pravougaone osnove sa ostatkom ulaza. Na celom prostoru utvrđenja do sada nisu izvođena nikakva arheološka istraživanja.
Solotnik ima osnovu nepravilnog četvorougla (trapezoida) približnih dimenzija 26m x 20m sa bedemima debljine od 1m do 2m, a na strani okrenutoj napadačima blizu 4 metra, dok je samo utvrđenje zaštićeno suvim šancem. U grad se ulazilo preko mostića koji vodi do ulazne poligonalne kule koja je visoka 12m. Na drugom (severoistočnom) kraju utvrđenja se nalazi četvorostrana Donžon kula. U unutrašnjosti se nalazi omanji dvor-kasarna u čijem je podrumu smeštena cisterna za vodu. U jugoistočnom uglu se nalazi kula kružne osnove. Očuvana visina zidova na nekim delovima dvorca prelazi 4 metra. Zidovi su građeni od pritesanog kamena i trpanca u sredini, vezani krečnim malterom. Zamak ima dva ulaza, istočni i zapadni. Solotnik je mogao biti napadnut artiljerijom samo sa južne i jugo-istočne strane, te je prilaz sa tih strana štićen rovom uklesanim u stene. Danas su od Solotnika ostale uglavnom samo ruševine. Ulazna kula je srušena pred II Sv. rat, tako da od nje danas skoro i da nema ostataka. Još uvek se drži bedem u visini od oko 7m na mestu četvorostrane Donžon kule kojia se nalazila u severoistočnom uglu utvrđenja, na koju se nadovezuju mnogo niži ostaci bedema u visini od oko 3m. U samoj unutrašnjosti grada se naziru ostaci višespratnih zgrada i cisterne za vodu takođe u severo-istočnom delu dvorca. Njen približno kružno oblik je uslovila živa stena, zidovi cisterne su bili premazani glinom, u sredini se nalazio bunar prečnika oko jedan metar izgrađen slaganjem kamenih ploča bez upotrebe vezivnog materijala. Prostor između bunara i zida cisterne je bio ispunjen šljunkom. U cisterni se prikupljala kišnica koja se prečišćavala i taložila kroz šljunak, te se slivala u bunar.

Solotuška vrela su nekaptirani izvori na krajnjem istočnom delu Nacionalnog parka Tara, čine reku Solotušu koja predstavlja granicu između planine Tare i visoravni Ponikve. Vrela su nastala zagatom krečnjaka peščarima. Oba vrela su sifonska sa termalnom vodom temperature 10—20°c. Solotuško vrelo Podgrad, sa leve dolinske strane (522 m.n.v.), ima izdašnost 100l/s, dok Jerinini izvori, sa desne dolinske strane (555 m.n.v.) je izdašnosti od 20l/s. Uz stari grad Solotnik i crkvu predstavljaju izletničku lokaciju. Crkva Svetog živonosnog istočnika Presvete Bogorodice se nalazi Solotuši, naseljenom mestu na teritoriji opštine Bajina Bašta, na obroncima planine Tare i u okviru NP Tara. Crkva, pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve. Crkva je podignuta nedaleko od izvora Solotnik, na mestu koje je odredio vladika žički Hrizostom, a na zemlji koju je poklonio meštanin Dragiša Stamenić. Radovi su započeli 2006. godine po projektu arhitekte Damjana Zloporubovića iz Bajine Bašte. Završena je 2011. godine, radove je izvršio kao glavni majstor Radisav Jelisavčić, stolarske je izveo Ratko Stamenić. Projekat ikonostasa delo je Save Stražimešterova, ikone je oslikala Negoslava Pavlović.

Reka Tribuća, pritoka Trešnjice nastaje od više izvora na vrhu planine Tornička Bobija 1272mnv.Lepote ove reke i njenog kanjona privlači sve više avanturista koje žele da vide i dožive nešto nesvakidašnje.Visoke litice, na kojima se gnezde beloglavi supovi,kolorit boja zelenih cvetnih livada,pomešan sa tamno plavom vedrinom neba i stenama obraslim stoletnim stablima. Huk vodopada koji dopire iz dubine kanjona neće vas ostaviti ravnodušnim.Od samog ulaska u kanjon do izlaska bićete opčinjeni lepotom pogleda iz ovog jedinstvenog kanjona kod nas.Mnogi ga porede sa kanjonom Nevideo u Crnoj Gori. Dolazak i prolazak kroz kanjon Tribuće NIKAKO nije preporučljiv osobama koje se nikada nisu sretale sa pojmom kanjoning.Kroz kanjon je nemoguće proci bez opreme.Bilo da ste planirali samo da se spustite do vodopada ili da prodjete celim tokom kanjona.Za ovu avanturu vam je potrebna obavezna upotreba kacige,neoprenskog odela,kanapa i pojasa sa pratećim sadržajem. U zavisnosti šta želite videti od čitavog kanjona,postoje i dve mogućnosti za ulazak.Ako želite da vidite čitav tok kanjona i kroz njega prodjete,najbolje je da se informisete i za ovu avanturu dodjete organizovano sa nekim od klubova koji se bave kanjoningom.Ukoliko želite da vidite samo vodopade i osetite samo deo atmosfere u kanjonu,onda postoji mogućnost spusta kanapom u podnožje svakog vodopada.

Kanjon reke Trešnjice je usekla istoimena reka, u svom sredjem delu toka, na jugozapadnoj padini planine Povlen. Kanjon se nalazi u blizini naselja Ljubovija, u zapadnoj Srbiji. Kanjon Trešnjice je dugačak 6 km i usečen je u visokoj površi, na nadmorskoj visini od 800 m od 1000 m. U svom kanjonu, reka Trašnjica prima svoje najveće pritoke, Sušicu i Tribuću. Reka Tribuća, je u svom donjem toku, takođe uskla skoro neprohodnu klisuru, koja je posebno atraktivna za planinare. Na reci Trešnjici je izgrađen ribnjak sa pastrmakama, a duž njenog toka postoji i više vodenica. Područje je bogato lekovitim biljem. Kanjon Trešnjice je zaštićen kao prirodno dobro odizuzetnog značaja. Predstavlja jedno od retkih staništa beloglavog supa, koji je zbog svoje brojnosti i značaja stavljen pod zaštitu. U kanjonu Trešnjice je registrovano 17 parova beloglavog supa. Ovo je najkrupnija grabljivica u ovom kraju, koja se hrani isključivo ostacima uginulih životinja. Ova vrsta je još poznata kao Car visina i čistač prirode. U kanjonu Trešnjice se mogu videti i specifični geomorfološki oblici kao i objekti kulturnog nasleđa.

Najlepši izvori u valjevskom kraju su sigurno Taorska vrela. Fotografije Taorskih vrela su nekad ponosito krasile svaku brošuru koja je služila za predstavljanje nekadašnje velike države SFRJ. Međutim, za potrebe kosjerićkog vodovoda, 80-ih godina prošlog veka, vrela su kaptirana, voda je odvedena, pa je tako narušena i lepota ovih vrela. S obzirom na to da najviše vode ima u rano proleće, logično je da je to idealno doba godine kad vrela u najvećem obimu pokazuju svoj originalni izgled.Taorska vrela se nalaze na teritoiji grada Valjeva u Donjem Taoru, nedaleko od puta za Makovište. U ovom predivnom prirodnom prostoru, nekad je postojalo 12 vodenica, a sada ih je ostalo samo nekoliko. U podnožju krečnjačkog platoa, na jugoistočnom kraju sinklinalne doline, sa severne strane oivičenog okomitom liticom visine 5, širine pri dnu 3 m, iz pećinskog otvora izbija vrelo. Na relativno kratkom rastojanju preko nataloženih bigrenih naslaga, stvoreni su brojni slapovi i vodopadi. Vrela se ulivaju u reku Skrapež, kojoj je izvorište ispod planine Povlen.

Bajina Bašta je grad u zapadnoj Srbiji, na desnoj obali reke Drine, ispod planine Tare i sedište istoimene opštine u Zapadnoj Srbiji. Nalazi se na 43.57′ severne geografske širine i 19.33′ istocne geografske dužine. Opština ima po popisu 2002.god 29.049 a u samom gradu živi 9.525. Površina opštine je 670 km2. Naselje je nastalo na nadmorskoj visini od 257 metara, a klima je umereno kontinentalna. Nekada preiferni i poluzatvoreni region   vremenom je postao znacajan centar sumarstva, elektroprivrede i turizma Srbije.Bajina Bašta je povezana asfaltnim putevima preko prevoja Kadinjača ( 880 m ) sa Užicem u dužini od 40 km, koji je  središte Zlatiborskog okruga, preko prevoja Debelo brdo ( 1090 m ) sa Valjevom u dužino od 66 km, i dalje sa Beogradom koji je udaljen  170 km od Bajine Bašte. Dolinom Drine Bajina Bašta je povezana sa Ljubovijom, Loznicom i Šapcom. Malo je u ovoj našoj zemljici Srbiji takvih mesta na kojima su i Bog i priroda narodu, na tako malo prostora, podarili toliko lepote i toliko rajskih ukrasa kao što je to slučaj sa varošicom Bajina Bašta i sa prostorom oko ovog grada. Malo je na ovim prostorima i takvih skladnih, vešto ukomponovanih urbanih celina kao što je sam grad Bajina Bašta koji je nekako sav utonuo u zelenilo u pitomoj dolini pored Drine, pa ostaje nejasno kako je toliko kuća, zgrada, niskih solitera, širokih ulica moglo da nikne na tom prostoru, a da on ipak malo izgubi od onog iskonskog, prirodnog…I kad se sve to sagleda, ne zna se je li lepši sam grad, ili je lepša Drina što teče ispod grada, ili drinska jezera, ili predivna planina Tara sa nacionalnim parkom i u svetu jedinstvenom Pančićevom omorikom, koju je čuveni biolog otkrio 1875. godine, na strmim padinama klisure Belog Rzava…

Pećina Ceremošnja se nalazi na severoistočnim obroncima Homoljskih planina, na nadmorskoj visini od 533 m, u podnožju njihovog najvišeg vrha, Velikog štubeja (940 m). U blizini je selo Ceremošnja, po kome je pećina i dobila ime. Za turističke posete je uređena 1980. godine. Ukupna dužina do sada istraženih pećinskih kanala je 775,5 m, dok je dužina turističke staze 431m. Pored pećine se nalazi restoran sa tradicionalnom kuhinjom Homolja. Pećina ”Ceremošnja” je 2007. godine dobila status Zaštićenog prirodnog dobra (zaštićeno područje – spomenik prirode) a Turistička organizacija Kučevo je određena za njenog upravljača. Pećina Ceremošnja je udaljena od Kučeva 15 kilometara i do nje vodi asfaltni put. Po bogatstvu nakita, pećina Ceremošnja je jedna od najlepših u Srbiji. Poznata je po velikim dvoranama koje krasi raznovrstan pećinski nakit – stalaktiti, stalagmiti, pećinski stubovi, draperije, okamenjeni vodopadi, galerije i td. Okolina pećine je veoma lepa. Na rastojanju od samo nekoliko kilometara turisti mogu videti više zanimljivih lokaliteta, kao što su Bigar pećina, Golubanjska pećina, vodopad Siga, Veliki štubej – najviši vrh Homoljskih planina (940m), Životina vodenica, Dragoslavljev salaš, itd. U blizini je i pećina Ravništarka.

Pećina ”Ravništarka” se nalazi u neposrednoj blizini pećine ”Ceremošnja”, u ataru sela Ravnište. Za turističke posete je potpuno uređena 2007. godine. Do pećine se stiže asfaltnim putem za selo Ceremošnja, s tim što se na 9 – tom kilometru od Kučeva skreće prema selu Ravnište i putuje još 3 kilometra. Kao i pećina Ceremošnja, i pećina Ravništarka je 2007. godine proglašena za Zaštićeno prirodno dobro, odnosno Spomenik prirode a Turistička organizacija Kučevo za njenog upravljača.Na platou iznad pećine izgrađen je Info centar sa restoranom i suvenirnicom.Ravništarka spada u red velikih pećina Srbije. Glavni pećinski kanal dugačak je 501,5.metara, dok je ukupna dužina svih pećinskih kanala preko 600 metara. Dužina turističke staze kroz pećinu iznosi 550. metara. Kroz Ravništarku protiče potok Ponorac, koji izvire 2. km. uzvodno u znatno manjoj, Bisinoj pećini.Mada je pećinu Ravništarku još 1894 godine posetio čuveni srpski geograf i naučnik Jovan Cvijić, i on je, kao i lokalni meštani ušao samo u pristupačni, ulazni deo pećine (60- 80m). ’’Ravništarka’’ je zaista otkrivena skoro sto godina kasnije (1980.), kada su dva radoznala i odvažna seoska dečaka prešli pećinu od početka do kraja. Ostaće tajna kako su se dečaci izborili sa opasnim muljevitim virovima pećinske ponornice i sa sopstvenim strahom. Kada se pročulo da je ”Savina pećina”, kako se u to vreme pećina zvala, dugačka pećina bogata pećinskim nakitom, speleolozima je ostalo jedino da krenu dečjim tragom. Pećinski nakit Ravništarke je po lepoti ravan onom u Ceremošnji. Za razliku od Ceremošnje, koja je u suštini skup nekoliko velikih dvorana, Ravništarka ima samo jednu pećinsku dvoranu – ’’Crni Dvorac’’. Pečat Ravništarki daje njen glavni kanal, koji liči na gigantski tunel bogato ukrašen najraznovrsnijim pećinskim nakitom. Od figura, posebno se izdvajaju Šarac kraljevića Marka, Glavonje i Lepa Ravništarka, koja je ujedno i amblem pećine.

Desetak kilometara južno od Negotina, u blizini sela Mokranje, Sikolska reka, krčeći put do Timoka kroz pitoma brda Negotinske krajine, stvorila je divan vodopad i ispod njega živopisno jezero. Iako skromnih dimenzija, ovo mesto koje nosi naziv Mokranjske stene, omiljeno je izletište i kupalište meštana okolnih sela i Negotinaca. Pretpostavlja se da je za vreme Rimljana most spajao dve najveće stene. Arheolozi su na vrhovima stena pronašli dosta starih predmeta iz tog doba. Takođe se pretpostavlja da ispod stena postoji pećina, zvana “Hajdučka pećina”. U podnožju je predivno jezerce sa vodopadom. U gornjem delu toka Sikolske reke iskri se još jedno jezerce, znatno dublje od donjeg. Oba su bogata ribom.

Manastir Vratna se nalazi na oko četrdeset kilometara od Negotina a dvadesetak od Brze Palanke. Leži sakriven između visokih stena a pored same reke Jabuče. Vidi se tek kada mu se priđe sa istočne strane na oko dve stotine metara. Ime je manastir dobio po ogromnim, do trideset metara visokim, vratima ili kapijama isklesanim u stenama korita reke Jabuče koja ih je stotinama hiljada godina dubila i oblikovala bez ikakvog alata. Kapija ukupno ima tri i mogu se smatrati za pravo svetsko čudo prirode Božije. Manastirska crkva dužine je 16 metara, širine 7,5 a zidovi debljine 2,5 metara. Njena lađa je niska u osvetljena sa šest prozora sličnih puškarnicama, dok njen narteks osvetljavaju dva okrugla prozora. Sama građevina nema ništa naročito što bi bilo vredno osobite pažnje. Ona nije sačuvana do današnjih dana u svom prvoliku. Na pojedinim mestima vidljivi su tragovi renoviranja i doziđivanja. Od starijeg živopisa sačuvalo se jedino glava Hrista Spasa u konhi proskomidije i delovi živopisa Svetitelja na zapadnom zidu: scene iz Jevanđelja, Sveti Makarije, Zosim i Marija Egipćanka. U prošlosti je zabeleženo da je manastir više puta obnavljan. Godine 1415. vojvoda Šarban iz Struza kod Bukurešta je ostavio zapis o obnovi koji se vremenom izbrisao ali ga je zabeležio starešina Genadije 1856. godine u svom služebniku na 163. strani. U početku XIX veka obnavlja ga oborknez Stanko Frajkor. Manastirski konak podignut je 1856. godine trudom meštana sela Urovice, Vratne i Jabukovca. Manastir je u novije vreme prepokriven a dozidan je i zvonik nad pripratom. Nedaleko iznad manastira nalazi se isposnica Svetoga Nikodima Tismanskog. Kelija je u samoj stene i gotovo da je nepristupačna. Od građevine kelije danas se mogu videti samo tek po neki detalji. Crkva manastira Vratne posvećena je Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdan)

Manastir i selo danas se nazivaju Lešje, dok je srednjovekovni oblik naziva, koji se spominje u pisanim izvorima, Leštije, što znači mesto na kome obiluju leske. Meštani, međutim, spominju i jedno predanje, da je manastir, ne zna se tačno kada, dobio ime po leševima tu postradalih mučenika. Pisani istorijski izvori o manastiru svedoče da je župan Vukoslav , na svojoj baštini u pustoši Petrus između 1355. i 1360. god. kao svoju zadužbinu, podigao Bogorodičinu crkvu. Zajedno sa sinovima Držmanom i Crepom poklonio je crkvu i deo baštinskog poseda manastiru Hilandaru 15. oktobra 1360. godine. Vlastelinstvo, sa crkvom Bogorodice petruške, dovedeno je, međutim, nebrigom Hilandaraca do „poslednjeg zapustenija“, zbog čega su Crep i „starac Dionisije“ (Držmanovo monaško ime), obrativši se caru Urošu, zatražili i povratili svoju baštinu. Posle smrti starca Dionisija (između 1375. i 1379/80.), koji je nesumnjivo uspešno upravljao manastirom sa brojnom obitelji, Hilandarci su zatražili svoj bivši posed. Ishod je bio da je patrijarh Jefrem presudio u Crepovu korist, što je potvrdio i Jefremov naslednik, patrijarh Spiridon, a konačno i sam knez Lazar. U metežu posle kosovskog sloma države, izgleda da je Hilandar nekako ponovo ušao u posed manastira „Leštija“. Crepov sin Venedikt vodio je novu parnicu, koju je, sa savetom patrijarha i sabora mitropolita, igumana i vlastele, despot Stefan 1411. godine presudio u njegovu korist. Venedikt je veoma dugo bio iguman Lešjanski. Godine 1452. spominje se da je despot Đurađ Branković „igumana Leštijanskog kir Venedikta“, kao naročito uglednu i poverljivu ličnost, odredio kao člana poslanstva koja je išla da od sultana moli dozvolu za prenos moštiju svetog apostola i jevanđelista Luke u Srbiju. Venedikt je početkom 1453. i dopratio mošti iz Rogosa u Smederevo. Sačuvan je opis ovog događaja koji svedoči da su mošti na najsvečaniji način nekoliko nedelja nošene kroz Despotovinu. Nije isključeno da su mošti tom prilikom, makar kraće vreme, boravile i u Lešju. U vreme Venedikta Crepovića Bogorodičin manastir u „Leštiju“ bio je duhovni i kulturni centar, u živoj vezi sa Svetom Gorom. Poznato je da je Venedikt 1426. godine boravio na Svetoj Gori, i tada je za njega jedan Šestodnev Svetog Jovana Zlatousta prevodi monah Jakov, a drugi s grčkog prevodi on sam „u slavu Božiju i Prečistije Matere Božije Leštijanskije“. Lešje je Venedikt napustio kada je postao gračanički i novobrdski mitropolit. Posle pada Novog Brda dobio je 1456. god. od despota Đurđa Brankovića na doživotnu upravu manastir Vraćevšnicu, a nakon pada Smedereva 1459. povukao se na Svetu Goru u manastir Svetog Pavla gde se upokojio i gde je i sahranjen. U srednjovekovnim izvorima u vezi s manastirom, spominje se pojmovi pustoš Petrus i pustinja leštijanska .
Ranije se smatralo da je ovaj kraj u srednjem veku nazvan pustinjom jer je, navodno, po predanju „do skoro“ bio sav u pesku. Međutim, uočeno je da, iako u Srbiji postoji veći broj kamenitih, vrletnih i nenaseljenih predela, ni jedan ne nosi naziv pustinje, osim onih gde je potvrđeno da su bili nastanjeni pustinožitelji. Ovo treba shvatiti da je naziv „lešjanska pustinja“ korišćen zbog monaha pustinjaka koji su tu krajem XIV i u XV veku, a možda i ranije, obitavali. Monasi pustinjaci povlačili su se u isposnice u okolini, a u manastir su dolazili određenim danima na Svete Liturgije. Iz natpisa u jednom panegiriku saznajemo da je „u pustinji leštijanskoj“ po želji despota Stefana Lazarevića pisao jeromonah Jovan. On je spadao u monahe Sinaite. Poznato je da su se monasi sinaitskog tipa, zbog svog usamljeničkog načina života često intenzivno bavili pisanjem i prepisivanjem knjiga. Tako je i u Lešju postojala skriptorija gde se verovatno odvijala vrlo živa prepisivačka aktivnost, kao i u mnogim drugim manastirima u Srbiji u vreme despota Stefana Lazarevića. Napustivši Lešje „kir Jovan“ je prešao u manastir poznat pod imenom Stjenik, gde je nastavio svoj strogi monaški podvig živeći u pećini. Inače, njega je odmah nakon mučeničke smrti 1462. narod počeo da poštuje kao svetog prepodobnomučenika. Čudotvorne mošti Svetog Jovana Lešjanskog i Stjeničkog nalaze se u manastirskoj crkvi u Stjeniku, pomažući do danas svima koji im sa verom i molitvom pritiču. Manastir Lešje se, izgleda, poslednji put spominje u turskim popisu iz 1536. godine, a već u narednom turskom popisu, obavljenom oko 1570. godine se ne spominje, na osnovu čega se može zaključiti da je do tada već zapusteo. Narodno predanje govori da su poslednji lešjanski kaluđeri, zajedno sa hrišćanima okupljenim oko manastira, mučenički postradali pobijeni od Turaka, koji su nakon tog pokolja i razorili manastir. Arheološka istraživanja na arhitekturi crkve, kao i na o srednjovekovnoj nekropoli oko nje, pouzdanu su potvrdila da je reč o kultnom mestu sa tragovima života još od XII veka. Proučavanja arhitekture Lešja pokazala su da se ispod temelja crkve trikonhosne osnove nalaze stariji temelji . Mada nije sasvim pouzdano potvrđeno iz kog perioda potiču materijalni ostaci crkava i Lešju, činjenica su da je svetinja u Lešju veoma stara. Nesumnjivo je na istom mestu postoje materijalni tragovi više od jedne crkve koje potiču iz srednjeg veka, čime se i ovde potvrđuje rasprostranjena težnja da se ispoštuje kontinuitet zatečenog kultnog mesta time što se crkve podižu na ostacima starijih hramova.
POKROV PRESVETE BOGORODICE
Manastirska crkva danas je posvećena prazniku Pokrova. Izvori ne spominju kom prazniku Presvete Bogorodice je hram bio posvećen u srednjem veku, već samo govore o „Bogorodici Petruškoj“, odnosno „Bogorodici Leštijanskoj“.
Praznik Pokrova Presvete Bogorodice (1./14. oktobra) ustanovljen je u spomen događaja koji se početkom X stoleća desio u Vlahernskoj crkvi u Carigradu. Za vreme bdenija, u četvrti čas noći, videli su Sveti Andrej Jurodivi i njegov učenik Epifanije, Presvetu Bogorodicu u pratnji mnoštva svetitelja, među kojima behu Sveti Jovan Preteča i Sveti Jovan Bogoslov: Majka Božija se preklonivši kolena dugo molila za narod koji je tu stajao, zalivajući suzama svoje bogoliko i prečisto lice… Kada je svršila molitvu, svoj omofor (maforion-velika marama), koji je nosila na svojoj prečistoj glavi, blistav kao munja, veliki i strašan, raširila je svojim prečistim rukama iznad naroda koji je tamo stajao, a Sveti Andrej i Epifanije ga dosta dugo gledahu prostrt iznad naroda i kako sija kao munja… Zanimljivo je da je ovaj praznik počeo da se slavi ne u Vizantijskoj crkvi, gde se događaj desio, već u Ruskoj crkvi i to u XII veku (veruje se da je praznik uveo Andrej Bogoljubski).

Iz kanjona, pa preko brda i prevoja, strmim kozjim stazicama stiže se pod samu liticu, vertikalno uspravljenu i skrivenu u gustišu. U njenom donjem delu je nevelika pećina, a u pećini svetilišta. Mala crkva smeštena u steni nastala je svakako u tursko vreme. Tu su ljudi ovih krajeva, krijući se od Turaka, dolazili u zbegove, pa i crkvicu uredili u samoj litici. Posvetili su je svetom Metodiju, velikomučeniku, episkopu grada Patre Likijske. U svojoj knjizi “Žitija svetih” arhimandrit dr Justin Popović iznosi životopis ovog sveca koga su neznabošci pogubili 322. godine zbog propovedi Hristove vere. Ističe ga kao veoma mudrog i učenog čoveka i spisatelja. Vekovima, svakog 3. jula, na dan Sv. sveštenomučenika Metodija, sakupljao se ovde silan svet, dolazio u pećinu, molio se Bogu i iz malog slapa vode koja izvire u samoj crkvici tražio leka raznim boljkama i slabostima. Taj datum je 1504. godine za rudare bio sveti dan. Turci su ih naterali da uđu u okna i kopaju rudu. Nastupilo je veliko nevreme. Grom je zapalio rudnik. Mnogo je rudara našlo smrt u požaru i urušenim oknima. Ostalo je sećanje i saborovanje do današnjih dana, a prilaze i ulaz u pećinu uredio je Nacionalni park. Inače, na Kopaoniku je 180 napuštenih i zatrpanih rudarskih jama. Crkvica i ovaj kraj nazivaju se Metođe, pećina se nalazi na visini od 1.450 metara, a po nekim predanjima to kultno mesto je nastalo još u trećem veku. Na zidu je freska sv. Metodija, a na komadu kamena slika Bogorodice sa malim Hristom. Autor je Mirjana Jablanović iz Mataruga. Kad se sa obronaka Metođa pođe uz Gvozdačku reku, gore pri vrhu, nalazi se gejzir. Visok je nekoliko metara, mlaz vode pod pritiskom diže se u visinu, okolo je gusta listopadna šuma i prizor je zaista očaravajući. Gejzir se, kažu, pojavio pre nekoliko decenija i ustalio se. Količina vode koja šiklja iz zemlje i njegova visina se ne menjaju.

Na dan Sv. Prokopija – 21.jul, stanovnici okolnih sela i gosti Kopaonika okupljaju se na Nebeskim stolicama radi molitve. Na  Kopaoniku odmah ispod Pančićevog vrha nalazi se lokalitet Nebeske stolice na nadmorskoj visini od 1.800 metara. Ime ovom lokalitetu dao je vojvoda Živojin Mišić. Kasnije ovo ime dato je čitavom brdu. Ovaj potes se naziva Crkvine jer se tu nalaze ostaci crkve sv. Prokopija, poznate kao “Crkvina sv. Prokopija”. Temelji crkve su u neposrednoj  blizini  dva  srednjovekovna  rudnika – Belog Brda i Zaplanja, jer sveti Prokopije se smatra zaštitnikom rudara.  Stanovnici okolnih sela, na dan Sv. Prokopija – 21. jul,  okupljaju se na Nebeskim stolicama radi molitve. Po predanju tog dana kamen u dolu i drvo u gori “prokopi” i zato se  21.jul – sv. Prokopije smatra “teškim praznikom”. Po predanjima crkva je davno, u toku  jedne noći nestala, kao da je odletela, a na njenom mestu ostali su samo temelji. Talpe od zidova leteće crkve padale su po celoj Toplici. Na tim mestima, gde su talpe pale, nastajali su novi hramovi, a skoro cela crkva sručila se u Prokuplje, na mesto gde  je današnja crkva Sv. Prokopija. Na Nebeskim stolicama je otkrivena rimska građevina u kojoj je pronađen novac iz vremena Dioklecijana i Konstantina, a pronađena je i ranohrišćanska bazilika sa dvostrukom apsidom građena od lomljenog i pritesanog kamena koja potiče iz prvog veka koja je imala mozaičan pod. Sa Nebeskih stolica se pruža izvanredan pogled na istočnu stranu Kopaonika, a na brdima ispod vide se rupe “bunarskog tipa” iz kojih su Sasi vadili rudu gvožđa.

Ispod planine Kopaonik, nekih petnaestak kilometara od Raške na 900mnv, u selu Semeteš nalazi se neobično Semeteško jezero, dugačko osamdesetak metara, a obraslo ševarom. Njegova zelena voda stalno treperi, u jezero se ulivaju podzemne vode, a meštani tvrde da je ovo jezero veoma misteriozno i da je bezdno. Svake godine, drugog dana avgusta, organizuje se sabor poznatiji kao Ilinski dani koji je prepun sadržaja. Semeteško jezero predstavlja prirodni fenomen koji je prava retkost i u svetu. Najveće je urvinsko jezero na Kopaoniku pored još dva poznata u ovom kraju – Gornjeg (Dugačko) i Donjeg (Malo) jezera.  Jezero u sredini ima oblik levka, a mnogi ronioci su dolazili da istraže dubinu, ali se nisu usudili da zarone dublje od desetak metara, jer bi osetili jaka strujanja koja bi ih vukla u dubinu. Prosečna temperatura vode u jezeru je oko 10 stepeni, a u letnjim mesecima se penje i na preko 20 stepeni. Iz jezera ističe Semeteška rečica, koja se se kasnije uliva u Radošića reku. Zahvaljujući podzemnim izvorima, jezero uvek ima stalan nivo vode, bez obzira na odliv u rečicu ili na vremenske prilike (sušnu ili kišnu godinu). Obzirom da jezero nisu uspeli da ispitaju ni ronioci, starci i meštani ovog kraja ispredaju legende da su se nekada na ovom jezeru okupljale vile, a da se noću ponekad čuje glas neke vodene nemani od koga se slučajnim prolaznicima ledi krv u žilama. Prema narodnoj priči, neki pop je želeo da obavi vršidbu na dan Svetog Ćirila pa su ga meštani upozorili da tada ne treba raditi. On je započeo posao, a zemlja se otvorila, progutala njega i konje i iskuljala je voda koja i danas treperi. Posebno čudo ovog jezera su ploveća ostrva sa sve drvećem i rastinjem, koja pomera vetar, pa svaki posetilac koji zgazi na ostrvce može njime i da se provoza jezerom što je jedinstvena pojava na Balkanu.  Svake godine, drugog dana avgusta, organizuje se sabor poznatiji kao Ilinski dani koji je prepun sadržaja.Od bogatog kulturno-umetničkog programa pa preko skokova u vodu, bacanja kamena sa ramena, nadvlačenju konopca sa volovima, pa sve do takmičenja u sviranju frule i harmonike uz semeteško kolo i izbora najlepše devojke Semeteša.

FETISLAM-KLADOVSKA TVRDJAVA

Оvа srednjovekovna tvrđava, ukupne površine oko 18 ha, nalazi se na samoj obali Dunava, na ulasku u grad Kladovo, iz zapadnog pravca. Čine je dve fortifikacione celine, Veliko i Malo utvrđenje – Kastel, koji je inkorporiran u veću, mlađu tvrđavu. Velika tvrđava – Veliki grad, kako se još naziva, najvećih dimenzija 480 x 260 m, u osnovi je poligonalna, kasnosrednjovekovna, bastiona tvrđava, sa 6 poligonalnih kula-bastiona, povezanih bedemima, sa zidanim prolazima, okružena vodenim rovom, sa kontraeskarpom širine do 30 m i sa pokretnim mostovima, ispred svе tri glavne kapije. Iznad lučno zasvedenih, glavnih ulaza, Dunavske, Orospi i Varoš kapije, tokom poslednje obnove i rekonstrukcije, postavlјeni su počasni natpisi, kojima se veliča sultan Mahmut II (1818 – 1839), u vreme kada tvrđava dobija sadašnji izgled. Unutar tvrđave su оtkrivеnе i mnoge građevine i objekti različite namene, za njenu posadu, kао nа primеr barutana i magacini, lagumi, hamam, džamija… Ostaci moćnih, čvrsto zidanih vоdо-instalacija, bunara i kanala za vodosnabdevanje grada i tvrđave, mogu se i danas videti obližnjem zaleđu (Butorke). Starija, znatno manja tvrđava tipa kastela (Malo utvrđenje), pravougaonog oblika, ukupnih dimenzija 90×60 m, zauzima najviši deo terena blizu оbаlе. Sastoji se iz gornjeg i priobalnog dela. Na uglovima su i danas visoko očuvane njene dvospratne, kružne kule, povezane bedemima sa zupčastim vrhom. U sklopu ove tvrđave je i barutni magacin. Oko utvrđenja je vodio rov, u nižim delovima uvek ispunjen vodom. Inkorporirana je u severni bedem mlađe, velike fortifikacije. Ovaj srednjovekovni položaj, kao i čitava Regija, imao je burnu istoriju, često menjajući gospodare, koji su ga rušili i obnavlјali i prilagođavali svojim vojno-strateškim potrebama. Od 1818 godine, tokom prve polovine XIX veka, predstavlјala je tursko uporište. Tvrđava je napuštena 1867 godine, kada su je Turci, kao i ostale utvrđene gradove, predali Srbiji.

Diana – utvrđeni grad iz I veka naše ere nalazi se nedaleko od Kladova, u mestu Karataš, ispod hidroelektrane Đerdap I. Rimska tvrđava Diana je arheološko nalazište i pod zaštitom je Republike Srbije. Izgrađena je kao priprema za Dačke ratove koje je vodio car Trajan (Marko Ulpije Nerv Trajan). Diana je tvrđava koja spada u arhetipsku rimsku tvrđavu. Poseduje površinu od 3 hektara, a procenom stručnjaka, smatra se da je bila jedna od najvećih tvrđava na rismkoj teritoriji. Veoma je kompleksno izgrađena, a zbog svoje dobre očuvanosti ima status spomenika kulture od izuzetnog značaja za srpsku istoriju iz rimskog perioda. Rimski car Trajan je pripremao rat protiv Dačana i uz poznati Trajanov put on je izgradio i jedan plovni kanal, zbog lakše plovidbe i opskrbljivanja vojske tim delom Dunava. Za zaštitu ovog svog strateškog položaja on je izgradio četvorougaonu tvrđavu pod nazivom Diana. Ona je imala kule sa svake strane, kao i kapije. Posada Diane bila je kombninovana od raznih trupa konjice, pešadije i flote, detašmana rimskih mezijskih legija kao i poznatih rimskih trupa VI Thracum i V Gallorum, što je potvrđeno pronalaženjem natpisa na kamenu. Utvrđeni grad Diana, imao je poprilično uspešnu i mirnu istoriju sve dok je delimično nisu spalili Goti, u svom pohodu na Balkan 378. godine nove ere. Nakon toga Diana je obnovljena ali ne zadugo, 443. godine Huni su je napali i ponovo uništili. Nakon toga, Diana je obnavljana do VI veka jer je stalno trpela napade varvara, da bi svoj konačni kraj doživela 596. godine tokom slovensko-avarske invazije na Balkansko poluostrvo.  Tokom arheoloških istraživanja došlo je do raznih otkrića u Diani pa se za sada zasigurno zna da je na ovom lokalitetu bilo nekoliko rimskih zgrada u unutrašnjosti Diane, a to su: zgrada sa apsidom i podnim grejanjem, horeum, pricipijum, vojne barake, kanalizacioni odvod, kapija prvobitnog kastruma. Značaj Diane nije samo važan za Srbiju već za istoriju kako Balkana tako i cele Evrope. Ovo Trajanovo utvrđenje nazvano u čast rimske boginje lova, večite device i prijateljice životinja i šume, doživelo je devičansku sudbinu pustoši ali i večnog očuvanja prvobitne tvorevine. Današnje ostatke utvrđenja moguće je posetiti u mestu Karataš ispod hidroelektrane Đerdap I, nedaleko od Kladova, a unutar samog lokaliteta se još uvek sprovode arheološka istraživanja. Diana je pod zaštitom Republike Srbije.

VIMINACIUM, današnji Kostolac, blizu Požarevca, na ušću Mlave u Dunav, jedan je od najznačajnijih rimskih gradova i vojnih logora od I do VI veka. Civilno naselje uz logor u vreme Hadrijanove vladavine (117–138) stiče status municipijuma, grada sa visokim stepenom autonomije. U vreme vladavine Gordijana III (239) grad dobija status kolonije rimskih građana, kao i pravo kovanja lokalnog novca. Status kolonije je najviši status koji je jedan grad mogao steći u okvirima rimske imperije. Viminacijum je više puta biran za mesto koncentracije vojske i polaznu tačku u mnogobrojnim ratovima. Lokacija na Dunavu je Viminacijumu omogućila brz ekonomski razvitak. Izuzetni nalazi otkriveni na nekropolama oko grada (do sada je pronađeno preko 14.000 grobova) potvrđuju pretpostavke o velikom bogatstvu njegovih stanovnika, a freske u grobnicama predstavljaju vrhunac kasnoantičke umetnosti. Grad je više puta pustošen u najezdama Gota, Huna i konačno Avara. Unutar i oko grada otkriveni su amfiteatar, monumentalne zgrade, raskošne terme i tragovi razvijene infrastrukture, pre svega ulica, akvedukata i kanalizacije. Dosadašnja otkrića svakako su potvrdila poseban značaj Viminacijuma kao vodeće rimske metropole na ovom delu dunavskog limesa. Naučno-istraživački centar Domus Scientiarum u Viminacijumu je objekat sa višestrukom namenom – pored toga što će naučnici iz Srbije i sveta koristiti njegove kabinete, biblioteke i atrijume za istraživanja, rad sa studentima, letnje škole, te organizacije kongresa i tematskih skupova – istovremeno će služiti i za smeštaj turista koji u sve većem broju pokazuju interesovanje za boravak na Viminacijumu. Domus Scientiarum predstavlja vrhunac ponude u arheološkom turizmu, sa jedinstvenom atmosferom antičkog Rima, u kome posetilac može biti šta god poželi – arheolog, legionar ili imperator.

Očuvana priroda, zelene šume južnog Kučaja, bistra reka i potoci koji se u nju slivaju, termalna voda, čist vazduh, zajedno sa bogatom kulturno- istorijskom tradicijom čine ovaj kraj jedinstvenim. Prirodne prednosti daju dovoljan razlog da posetite Sisevac i da ga posle toga uvrstite u jedno od nezaboravnih mesta za Vaš odmor u koje ćete se stalno vraćati. Sam naziv Sisevca vezuje se najčešće za manastir sv. Sisoja koji je danas obnovljen. Prvi pomen Sisevca se javlja 1389. godine kada Carica Milica u jednoj povelji pominje sveštenika Sisoja kome je dat Parakinov brod (Paraćin), deo nekadasnje Petruške oblasti. Dolazak Sisoja na ove prostore poklapa se sa vremenom gradjenja manastira Ravanice. Drugi pisani dokument iz novije prošlosti je iz 1859. godine u putopisima Feliksa Kanica, koji opisuje ruševine manastira Sisojevac, planinski put i rimske topionice. Na osnovu ovoga može se zaključiti da su na ovoj lokaciji živeli ljudi još u doba Rimljana. Ono sto se pouzdano zna je to da se naselje uvećalo tek posle otkrivanja rudnika uglja, oko 1860. godine, i njegove masovnije eksploatacije. Eksploatacija se naročito uvećala posle podizanja Fabrike štofova u Paraćinu, 1880. god. U početku je ugalj dovožen u drvenim kolima sa zapregom sve do 1892. godine kada je izgradjena pruga uskog koloseka. Kompleks TERME u Sisevcu je mesto koje je idealno za vikend izlet ili višednevni odmor, jer gostima pruža apsolutnu udobnost i bogat sadržaj za pravi užitak u ovoj predivnoj prirodi i okolini. U kompleksu TERME nalazi se olimpijski bazen, bazen za decu, jezero za sportski ribolov koje je poribljeno šaranom, somom, amurom i belom ribom, površina mu je 1,6 ha, a oko jezera je uredjena staza za šetanje.